DSCN1910

157

MAZOWSZE

Zabytki mazowieckie z pierwszej połowy XVI w. są najsilniej nacechowane dialektycznie w porównaniu z zabytkami nie tylko wielkopolskimi, ale i małopolskimi. Nie utraciły ani jednej cechy z wymienionych w okresach wcześniejszych. Ponadto poświadczone zostały występujące dopiero w pierwszej połowie XVI w. w zabytkach mazowieckich takie z pochodzenia małopolskie cechy, jak zmiana -ch^-k oraz formy typu robiłech, róbiUchmy. Przestawki: tylko w formie szioytek. Z innych różnic wymienić trzeba: 1) dokonane dopiero w pierwszej połowie XVI w. rozszerzenie ir w ćr we wszystkich pozycjach, czyli wymowa typu śmićrć, zoićrzba (natomiast nie uległo rozszerzeniu i, y przed Zr); 2) grupa -ew- w XIV i XV w. jest na Mazowszu jeszcze zjawiskiem fonetycznym, w końcu XV i w pierwszej połowie XVT w. przechodzi do zjawisk morfologicznych, ograniczając się do końcówki -ewi\ 3) w zakresie wymienionych w wykazie grup spółgłoskowych zmiany niewielkie: zarysowująca się tendencja do wymowy z rozsunięciem: ojca, ujrzał i dysymilacja w formie środa. Z innych przemian spółgłoskowych podkreślić można, że poświadczona już w XV w. asynchroniczna wymowa palatalnych spółgłosek wargowych znajduj e w warszawskich zapiskach pierwszej połowy XVI w. wyraźną dokumentację.

SIERADZKIE

W zestawieniu tabelarycznym uwzględniono cechy dialektyczne głównych dzielnic: Małopolski, Wielkopolski, Mazowsza. Dla wzbogacenia obrazu przytoczymy tu dodatkowo niektóre właściwości gwarowe zabytków sieradzkich z pierwszej połowy XVI w. Jak wiadomo bowiem, Sieradzkie stanowi pod względem językowym teren przejściowy między Wielkopolską, Małopolską, Mazowszem, co znajduje potwierdzenie także w materiale językowym z omówionych w rozdziałach poprzednich zabytkach z tego terenu. Z Wielkopolską łączą je takie cechy, jak względna żywotność -ew, nie ściągnięte formy znaje, wymowa . samogłosek nosowych, rozwój grupy ir: • śmierć11loićrzba, formy robiłem (brak robiłech). Z Mazowszem: bojać się, je (^ ja), ślady re (^ra), tert, przyr. -k, przejście ’a>’e. Inne cechy — wyłączając Mazowsze — mogą łączyć Sieradzkie zarówno z Wielkopolską, jak i Małopolską, np. fonetyka udźwięczniająca, wymowa idom drogom. Wspólne z Małopolską i Mazowszem jest mazurzenie (Hist. Trzech Króli), ślady eże. Porównywać ten stan z okresem wcześniejszym trudno, gdyż w w. XIV i XV znamy tylko sieradzkie roty sądowe, a z pierwszej połowy XVI w. takiego materiału nie mamy. Sprawa ohędoga, Ewangelia Nikodema i Historia Trzech Króli to zabytki innej zupełnie klasy, zresztą przepisane z dawniejszego wzoru — więc dwuwarstwowe.