page0070

60

panpsychizmu *) Co do nas będziemy dalej zachowywać różnicę między tern, co nazwaliśmy przedmiotem poznania, a aktami poznawania, bo różnica to jest najogólniejszą, jaką nakreślić można na nie-zmiernem polu naszego poznania. Przez żadną inną nie udaje się tak dobrze rozdzielić tego pola na dwie części; nadto różnica ta wynika bezpośrednio z ob-serwacyi, i co do ważności swojej niezależną jest od fizycznej lub duchowej istoty przedmiotu. Jest tu więc dwoistość, i dwoistość ta, choćby nie nosiła miana fizycznej i duchowej, niemniej spełniałaby tę rolę, skoro odpowiada takiemu samemu odróżnieniu.

Ostatecznie nic się nie zmieni; druga ta opinia musi stopniowo złączyć się z poprzednią, którą przyjęliśmy na nasz rachunek. Możemy ją zatem wyłączyć.

Zapowiedzieliśmy jeszcze trzecią opinię, przy-czem nadmieniliśmy, że wydaje nam się ona radykalnie fałszywą. Zewnętrznie przedstawia się ona jak poprzednia; dla oka powierzchownego zdaje się nawet z nią łączyć, ale w rzeczywistości jest ona zupełnie inna Przyjmuje ona, że wrażenie jest zjawiskiem w zupełności psychologi-cznem; poczem tę tezę postawiwszy, tłomaczy ją twierdząc, że wrażenie różni się od faktu fizycznego. Równa się to przypuszczeniu, że możemy

') Bardzo dowcipnie wykazał to niedawno Flournoy. Archives de psychologie, listopad 1904, o panpsychi-zmie.

http://rcin.org.pl