tekstps2

Rozdział IV

sów drugiej połowy XVI wieku, po zakończeniu wojny trzydziestoletniej, gdy filozofowie i teologowie niemieccy (m.in. Gotfried Wilhelm Leibniz) poszukiwali sposobu na przezwyciężenie podziałów religijnych poprzez pojednanie uprzednio nieubłaganie zwalczających się stron najstraszliwszego konfliktu w historii Niemiec. W powojennych Niemczech Zachodnich autor ten uważał za konieczne pogodzenie ze sobą nurtów myślowych katolickiej nauki społecznej z etyką protestantyzmu, a także z demokratycznym socjalizmem oraz z ideami ordoliberalnych ekonomistów. Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej prawie idealnie nadawała się do tego, aby spełnić funkcje integratora nie tylko wolności gospodarczej z równością społeczną, ale także różnych, w przeszłości trudnych do pogodzenia czy też nawet wręcz sobie wrogich, kierunków myśli społecznej (por. Klump 2001, s. 35-36).

Ludwig Erhard odróżniał się od innych teoretyków społecznej gospodarki rynkowej m.in. tym, że przez wiele lat pracował w Instytucie Obserwacji Gospodarki w zakresie Niemieckich Wyrobów Gotowych, a później w Instytucie do spraw Badań Przemysłu, ściśle związanymi z praktyką gospodarczą. Założyciel i długoletni dyrektor norymberskiego instytutu, Wilhelm Vershofen, ukierunkował tę placówkę badawczą na badania przemysłu wytwarzającego dobra konsumpcyjne. W odróżnieniu od wielu innych wybitnych ekonomistów tamtego okresu - jak np. John Maynard Keynes czy Michał Kalecki - szef norymberskiego instytutu przyczynę kryzysów koniunkturalnych w gospodarce kapitalistycznej upatrywał nie przede wszystkim w wahaniach rozmiarów popytu inwestycyjnego, lecz w niedostosowaniu do siebie wielkości produkcji i popytu na dobra konsumpcyjne. Dlatego też zalecał polityce gospodarczej działania przyczyniające się do stabilizacji rozmiarów konsumpcji (por. Klump 2001, s. 38).

Erhard podzielał sposób myślenia swego szefa. Jako federalny minister gospodarki wielokrotnie podkreślał, że podstawowym zadaniem każdej gospodarki rynkowej musi być zawsze i wszędzie możliwie jak najlepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów. Bardzo istotny jest wpływ, jaki na Erharda wywarł promotor jego pracy doktorskiej, Franz Oppenheimer, który uważał, iż prywatną własność środków produkcji i charakteryzującą się stosunkami konkurencyjnymi koordynację rynkową działalności podmiotów gospodarczych można wykorzystać do realizacji celów służących dobru społeczeństwa jako całości (por. Erhard 1988, s. 858-864). Oppenheimer szukał „trzeciej drogi” pomiędzy kapitalizmem typu laissez-faire, prowadzącym do narastających nierówności i konfliktów społecznych, a jego negacją, komunizmem, wykluczającymi z założenia wolność jednostki ludzkiej. Określał się jako „liberalny socjalista", Erhard zaś w przemówieniu na uniwersytecie w Berlinie z okazji stulecia urodzin swego nauczyciela akademickiego scharakteryzował swoją politykę gospodarczą (poprzez zmianę rzeczownika na przymiotnik i przymiotnika na rzeczownik w formule Oppenheimera) jako „socjalny liberalizm” (Erhard 1988, s. 858-864). Ta interpretacja liberalizmu, w połączeniu z docenieniem znaczenia wytwarzania i zużycia dóbr konsumpcyjnych w gospodarce rynkowej, doprowadziły Erharda do sformułowania hasła „dobrobyt dla wszystkich” (Wohlstand fur Alle) jako długookresowego celu materialnego polityki społecznej gospodarki rynkowej.

Społeczną gospodarkę rynkową można scharakteryzować poprzez porównanie jej z kapitalizmem typu laissez-faire i socjalizmem typu marksistowskiego (tabela 1).

109