DSC57

HENRYK ZDIffltSKI

HENRYK ZDIffltSKI

Istotę krytyki literackiej drugiej połowy XVII wieku symbolizują dwie postacie: Jol_

Dryden i Thomas Rynicr. Drydcn (1631-1700) reprezentuje połączenie kompetencji krytyką i twórcy. Rymcr ogranicza się niemal do krytyki literackiej. Być może, iż znajomość warsztatu

literackiego, zarówno w dziedzinie poezji, jak w dziedzinie dramatu, a także niewątpliwieg|ę.‘

bokic humanistyczne wykształcenie i oczytanie oraz szerokie horyzonty myślowe sprawiły, & w podstawowej spraw ie ówczesnej krytyki i teorii literatury (w ustosunkowaniu się do elżbie-I fańskiej, głównie szekspirowskiej, spuścizny literackiej) Dryden — mimo wyraźnych i niemożliwych do pokonania różnic, jakie dzieliły go od tamtej epoki — potrafił zawsze zacho-1 wić dla niej przynajmniej należyty szacunek. Chociaż sam przerabiał sztuki Shakespe-j are a — głównie w celu zastosowania w nich tzw. „decorum” (czyli odpowiedniości przed-1 miotu utworów i sposobu pisania) i jedności akcji — miał dla mistrza ze Stratfordu wiele zrozumienia, a nawet rzetelnej admiracji. Dwoisty stosunek do Shakespeare*a, jaki wynika i z faktu, że umiarkowany klasyk jednak dostrzega walory „nieokrzesanego” dramaturga, I najlepiej wyraża następujące sformułowanie Drydena pochodzące z jego Eseju o poezji dramatycznej ostatniego wieku (Essay on the Dramatiquc Poetry of the Łasi A ge, 1672):

Shakespcare, który wielokrotnie pisał lepiej aniżeli jakikolwiek inny poeta w jakimkolwiek języku I jest Janusem wśród poetów, niemal wszędzie ma dwie twarze; zaledwie zaczniemy podziwiać jedną jego I twarz, musimy pogardzać jego drugą twarzą (przekł. aut.).

Poza licznymi rozprawami krytycznymi, takimi jak Esej o poezji dramatycznej (Essay on I Dramatic Poesy, J668), Dryden zapisał się w kronikach literatury jako poeta, głównie jako i satyryk pozostający na usługach dworu. Rozpoczął swą karierę poety dworskiego od powi-1 lania powracającego króla panegirycznym wierszem Powrót Astrei (Astraea Redux, 1660). I W swojej epoce był Dryden najbardziej znany jako przedstawiciel efemerycznego zjawiska dramatycznego, jakim był tzw. „dramat heroiczny”, stanowiący osobliwy konglomerat I późnoelżbietańskiego melodramatu i francuskiego klasycystycznego poloru. Nikt już dziś I nie czyta, a tym bardziej nie wystawia, takich sztuk Drydena, jak np. Indiański cesarz, czyli I Zdobycie Meksyku przez Hiszpanów (The Indian Emperor, or the Conęuest of Mexico by the I Spaniards, 1665), pewną jednak wartość literacką ma przeróbka Antoniusza i Kleopatry I Shakespeare’a zatytułowana: Dla miłości świat dobrze stracony (Ali for Love or the World I WellLost, 1677).

Jeżeli w ogóle wspominamy tu Thomasa Rymera (1641-1713), to nie dlatego, aby zasługiwał na to jako krytyk, lecz wyłącznie dlatego, że nigdy chyba — ani przedtem, ani potem — krytyka literacka nie obeszła się tak ostro nie tylko z Shakespeare’em, ale z całą dramaturgią angielską okresu renesansu i baroku. Zdaniem Rymera—wypowiedzianym w jego Krótkim zarysie tragedii (A Short View of Tragedy, 1692)—jedyny morał, jaki wypływa z Szekspirowskiego Otella, to stwierdzenie, że panie powinny bardziej pilnować części | swojej bielizny.

Angielska krytyka literacka w swej najbardziej wartościowej i reprezentatywnej części dakka b\la od ekscesów Rymera i w sposób umiarkowany tylko poddawała się dogmatyz-| francuskiemu. Pod wpływem zresztą filozofii oświeceniowej (szczególnie Hobbesa), pod wpływem całego splotu stosunków kulturalnych, jakie panowały w okresie rera, ze wszystkich elementów doktryny klasycystycznej, przenikającej przez kanał La

j₀hn Dryden, portret pędzla J. Rilcya, 1685

Manche, najchętniej kultywowała te, które dały się podciągnąć pod postulaty propagowania zdrowego rozsądku, racjonalistycznego i empirycznego stosunku do świata. Tak więc, jak się wydaje, umiarkowanie to wyszło na dobre literaturze. Przynajmniej jednego jesteśmy pewni: pozwoliło na swobodny rozwój komedii, później zaś nie przeszkodziło w rozwoju wybitnie niekiasycznego gatunku, jakim była powieść, oraz przygotowało grunt pod ewolucję teorii i praktyki literackiej w kierunku preromantycznych i romantycznych stanowisk i programów. Reasumując, trzeba stwierdzić, że jednak pod koniec XVII wieku (Rymer) nastąpiło największe nasilenie tendencji klasycystycznych w krytyce literackiej. Wiek XVIII, nawet już jego pierwsza połowa, tak zwany „okres augustowski” (Augustan Age), to wiek większej literackiej dojrzałości i wynikającego z tejże dojrzałości umiarkowania w sądach.

6. Ogólna charakterystyka literatury angielskiej XVIII wieku

Wiele się może zdarzyć w jednym stuleciu. Potwierdza to właśnie wiek XVIII w Anglii. W tradycyjnej periodyzacji został on podzielony — zresztą dość trafnie — na dwie części: „okres augustowski” i preromantyzm.

14 — Dzieje literatur europejskich