DSC82

HENRYK ZBIERSKI

ton poematu heroikomicznego, ujawniający drugie, kto wie, czy nie bardziej prawdziwe, oblicze autora.

Mimo hiszpańskiej proweniencji samego bohatera poematu (Tirso de Molina, Zwodziciel z Sewilli, 1630), bezpośredniej inspiracji dostarczyła Byronowi lektura literatury włoskiej, chociaż nie można wykluczyć wpływu Moliera, Goldoniego i opery Mozarta, Don Gipyanni. Najistotniejszy, bezpośredni impuls przestawienia się na poezję heroikomiczną dał Byronowi Luigi Pulci i jego poemat Morganie maggiore. Nie można przeoczyć faktu, że w Don Juanie Byron nadał ostateczną i dotąd nieprześcignioną doskonałość angielskiej tradycji poezji heroikomicznej (Hudibras Samuela Butlera i Pukiel porwany Alexandra Pope’a).

Wszystko, co najlepsze w twórczości samego Byrona, miało znaleźć swój pełny wyraz w tym jego niedokończonym arcydziele. Bogata metaforyka przyrody, przeciwstawiająca żywioły — człowiekowi, wspaniałe opanowanie techniki wersyfikacyjnej, potoczysta, lekka, konwersacyjna wręcz maestria językowa (oparta na zmiennej średniówce, niepełnych rymach opartych na tak zwanych formach słabych języka angielskiego), a nade wszystko wielka różnorodność nastrojów, form, tematów i bogata fabuła przygód — oto co składa się na potęgę wyrazu i nieprzemijającą siłę żywotną tego poematu, nad którym w jego różnorodności panuje doskonale dojrzały już w pełni i niezwykle błyskotliwy intelekt autora. Jeden i najlepszych tłumaczy literatury angielskiej, jakiego kiedykolwiek mieliśmy, Edward

Porębowicz, zdołał przekazać czytelnikowi polskiemu niemal wszystkie te walory artystyczne utworu. Don Juan Byrona, którego akcja rozgrywa się w Europie przed Rewolucją Francuską, w rzeczywistości jest bezlitośnie zjadliwym i celnym epitafium dla Europy Świętego Przymierza.

„Laugh when I laugh, I seek no other famę” („Śmiej się, gdy ja się śmieję, innej nie szukam sławy”) napisał poeta w swym pierwszym większym utworze satyrycznym pt. Poeci angielscy i szkoccy krytycy (.English Bards and Scotch Reviewers, 1809). Życzenie poety zostało spełnione: najtrwalszym pomnikiem i wiecznie żywym świadectwem jego rzeczywistej rangi jako „Napoleona poetów”, poety europejskiego, pozostanie Don Juan, arcydzieło satyry, komizmu i jeden z największych poematów literatury światowej.

Jeżeli Byron ukrywał swoje oblicze pod maską licznych bohaterów swych epickich utworów lub wypowiadał się głównie w lirycznych dygresjach, Percy Bysshe Shelley (1792-1822) był lirykiem nie poszukującym takich form i wypowiadającym się bezpośrednio. Być może, należałoby go uważać za największego liryka angielskiego, lecz to napotkałoby na opory i protesty, głównie w samej Anglii, gdzie dotychczas — poza niektórymi poetami „modernizującymi” XX wieku — twórczość jego nie została należycie doceniona.

Poezja żadnego z romantyków angielskich nie jest tak głęboko przesycona ideami abstrakcyjnymi przy równoczesnej niezmiernie bogatej, śmiałej i pięknej obrazowości. Był Shelley nade wszystko poetą idei, a jego poglądy, najbardziej radykalnie lewicowe wśród .wszystkich wybitnych romantyków, sprawiają, że przy wielkim artyzmie poety w w iększośd jego utworów panuje duch i ton „rewolucyjnej etiudy”. Metaforyczne to określenie szczególnie przystaje do jednego z najlepszych utworów Shelleya, Ody do wiatru zachodniego, któremu dla egzemplifikacji poświęcimy (dalej) więcej uwagi niż innym utworom poety

Mimo arystokratyczno-ziemiaóskiego pochodzenia (wprawdzie nie tak dawnej i prawdziwie arystokratycznej próby jak pochodzenie Byrona) poeta był od lat szkolnych i uniwersyteckich radykalnym wolnomyślicielem i bardziej też niż Byron konsekwentnie stał po stronie ludu angielskiego. Shelley wchłonął cały radykalizm Rewolucji Francuskiej zmodyfikowany przez wpływ książek Williama Godwina, ale przy tym wszystkim był także jednym z najprawdziwszych Greków wśród poetów angielskich. Nikt tak dokładnie jak on nie poznał i nie zgłębił myśli i poezji helleńskiej, aby jej mądrość przekształcić na idee rewolucji. Ten specyficzny i niepowtarzalny hellenizm nie oznaczał jednak reliktów klasycystycznych w poetyce Shelleya, tak wszechobecnych w poezji Byrona. Przeciwnie: był to poeta najbardziej romantyczny, zarówno w treści, jak w formie swoich utworów.

Suma osobistych przeżyć Shelleya mogłaby złamać jednostkę mniej odporną i mniej oddaną jedynemu celowi. Celem tym był lepszy świat dla życia i poezji. Jego życie było pasmem rozczarowań i smutków, mimo to filozofia Shelleya nie pozwalała mu poddać się władaniu pesymizmu. Pesymizm jest jednak niewątpliwie obecny w jego poezji, w jego lirycznych wyznaniach.

Twórczość Shelleya pozostaje najlepszym artystycznym i ideologicznym osiągnięcia romantycznego rewolucjonizmu w literaturze europejskiej. Odzew poety staje się zdumiej wająco bezpośrednią liryką reprezentatywną i tyrtejską, kiedy twórca zwraca się do lud angielskiego czy też do Hiszpanów. Ale Shelley jest w swojej najbardziej typowej twórczośj