DSC75

450 HENRYK ZBIERSKI

nicc. Oczywiście* indywidualny talent każdego z pięciu rozpatrywanych tu poetów roman. tycznych i ich zasięg oddziaływania na literatury Europy składają się na bardzo zróżnicowany obraz romantyzmu angielskiego.

2. Pierwsze pokolenie poetów romantycznych

Analogiczną rolę do Ballad i romansów Mickiewicza w Polsce odegrało w Anglii pierwsze wydanie Ballad lirycznych (Lyrical Ballads, 1798), których autorem niemal w całości był William Wordsworth (1770-1850). Samuel Taylor Coleridge, współautor tomiku, dołączył tu jedynie 3 utwory.

Tak więc rok 1798 jest pow szechnie przyjęty za datę przełomu romantycznego w Anglii. Przełomu tego dokonał przede wszystkim Wordsworth, wydając swoje utwory w wyżej wymienionym tomiku. Było jednak rzeczą znamienną, że doniosłość zmiany, jaka zaszła w poezji i w poetyce, nie została niemal wcale zauważona przez współczesnych. Być może tym kierował się Wordsworth zaopatrując następne poszerzone wydanie Ballad lirycznych (1800) w przedmowę. Dla pełnego zrozumienia oryginalnej i odrębnej na tle całego romantyzmu europejskiego poezji i poetyki Wordswortha niezbędne jest łączne studiowanie jego przedmow y jako programu i niektórych zwłaszcza utworów jako poetyckiej realizacji tego programu.

Wordsworth jest narodowym poetą angielskim. Byron podbił Europę, a utracił Anglię, Wordsworth niemal wcale nie oddziałał na literaturę europejską i pozostał piewcą typowo

William Wordsworth, sztych E. Mclnnesa wg portretu malowanego przez Miss Mclnnes w Ambleside w „Okręgu Jezior" ok. 1843

u

angielskiego umiłowania przyrody i zagrożonego wiejskiego krajobrazu, którego był jednym z pierwszych obrońców nie tylko jako poeta, ale także jako działacz. Bez przesady można powiedzieć, że w szerokim i głębokim sensie tego sformułowania był on literackim prekursorem współczesnego nam ruchu ochrony środowiska.

Wordsworth, Coleridge i — mniej ważny — Robert Southcy (1774-1843) nazwani zostali — nieco pogardliwie — „poetami jezior” (the lakę poety, the lakists), ponieważ przedmiotem ich poetyckiego zaangażowania, a także (w wypadku Wordswortha) stałym miejscem zamieszkania, był rejon Anglii północnej zwany „okręgiem jezior” (The Lakę Dis-trict). Dziś teren ten stanowi park narodowy.

Byłoby jednak błędem przypuszczenie, że ochrona środowiska i nieufność wobec ingerencji cywilizacji w to środowisko, częściowo ugruntowana u niego lekturą dzieł i. J. Rousseau, była jedynym założeniem programu Wordswortha. Jego zakres najlepiej ilustruje poniżej przedstawiony fragment przedmowy do drugiego wydania Ballad lirycznych z roku 1800:

A zatem głównym celem, jaki przyświecał mi przy pisaniu tych Wierszy, było wybieranie zdarzeń i sytuacji z życia codziennego i relacjonowanie ich czy też opisanie, od początku do końca, w miarę możliwości językiem naprawdę używanym przez ludzi. Jednocześnie usiłowałem przydać zdarzeniom barw zapożyczonych z wyobraźni, dzięki czemu zwykłe rzeczy przedstawiają się Czytelnikowi w nowym i niezwykłym świetle. Ale ponad wszystko pragnąłem, aby te zdarzenia i sytuacje stały się interesujące dzięki wyśledzeniu w nich— w sposób wierny acz nie ostentacyjny — podstawowych praw naszej natury, zwłaszcza zaś praw rządzących kształtowaniem się naszych myśli w stanic wzruszenia.

(przekl. k. Tarnomfckj.)

W powyżej zacytowanym fragmencie można wyróżnić czteropunktowy program estetyczny Wordswortha. Punkt pierwszy dotyczy tematyki (wydarzenia z codziennego życia prostych ludzi); punkt drugi —języka poetyckiego (język rzeczywiście używany przez ludzi jako przeciwstawienie się „dykcji poetyckiej”, sztucznego języka poezji klasycy stycznej); punkt trzeci stawia za cel najtrudniejsze zadanie: sprawy codzienne opisywane w potocznym języku mają nabrać „barw zapożyczonych z wyobraźni”; punkt czwarty dotyczy najważniejszych, najbardziej charakterystycznych i niejako „konstytucyjnych” nawarstwień umy-słowości poetyckiej Wordswortha: wyraża on jego zainteresowania psychologią, zwłaszcza procesem kojarzenia i obserwacji.

Zainteresowania te, zwłaszcza w formie, w jakiej zostały wyrażone w jego wielkim poemacie pt. Preludium (The Prelude), czynią Wordswortha rzecznikiem teorii asocjacji.

Równocześnie jednak trzeba sobie uświadomić, że Wordsworth przenosi na teren poezji myśl filozoficzną i psychologiczną typową dla Anglii (John Locke, David Hartley). Myśl psychologiczna Wordswortha wybiega w przyszłość. Słowa jednego z jego wierszy „Dziecko jest ojcem człowieka” („The child is father of the man”), ilustrujące w agę, jaką autor przypisywał dzieciństwu w procesie poznania i w procesie kształtowania psychiki, stanowią niekiedy motto podręczników współczesnej amerykańskiej psychologii rozwojowej. W każdym razie są dla niej znaczące.

Na tle wielotomowej i wieloletniej twórczości Wordswortha nieprzemijającą wartość literacką i historyczne znaczenie — poza Preludium i Balladami lirycznymi—mają właściwie tylko wiersze poety sprzed roku 1805. Jeżeli chcemy bliżej poznać dynamikę preclom u