DSC56

414 HENRYK ZBIERSKI

of Restoration Drama 1660-1700, London 1955). Nicoll przypisuje fakt ten rozwojowi postaw racjonalistycznych, lecz trzeba przypomnieć, że już tragedia elżbietańska przeżywała stopniowy zmierzch. Tragedia angielska już nigdy się nie odrodziła.

Od momentu zorganizowania dwu licencjonowanych przez dwór kompanii aktorskich i otwarcia teatrów upłynęło 4 lata, zanim pierwszy z wybitnych komediopisarzy epoki restauracji wystąpił ze swoją sztuką. Mamy tu na myśli George’a Etherege*a (16347-1691?) i jego sztukę pt. Komiczna zemsta (The Comical Revenge, 1664).

Komedia obyczajowa epoki restauracji była reprezentowana przez następujących dalszych wybitnych autorów': Williama Wycherleya (1641—1716), Williama Congreve*a (1670-—1729), Johna Yanbrugha (1664—1726) i George’a Farąuhara (1678-1707). Twórczość tych autorów stanowiła kroplę w morzu zapomnianych i zasługujących na zapomnienie innych komedii wypełniających repertuar teatralny epoki. Pierwsi dwaj z wyżej wymienionych komediopisarzy napisali tylko po 4 komedie, dwaj ostatni natomiast napisali większość swych utworów w wieku XVIII. Wydaje się, że spośród wyżej wymienionych autorów William Congreve, autor błyskotliwej komedii pt. Światowe sposoby (The Way of the World, 1700), jest pod każdym względem postacią najwybitniejszą.

Komedia obyczajowa, reprezentowana przez wyżej wymienionych autorów, była wyrazem kultury dworskiej czasów Karola II. Cechowały ją: li berty ńska moralność i błyskotliwy dowcip dworaków, dawała też obraz beztroskiego i pasożytniczego, oderwanego od wszelkich głębszych problemów, życia arystokracji angielskiej tego okresu. Kultura repre-

_cntowant przez dworaków, najczęściej pojawiających się w tych komediach, /ostała wicr-_njc ukazana jako w gruncie rzeczy powierzchowna, pozbawiona moralnych hamulców i kryjąca pod błyskotliwą szarmancją całkowicie hedonistyczną postawę życiową. Z wyjątkiem Congrcve^ła żaden z wyżej wymienionych autorów nie usiłował zajmować się sprawami _uczuć związanych z miłością. Pogoń za miłostkami i dowcip—oto (oprócz niektórych tylko sztuk) główna treść tej komedii. Nie należy jednak zapominać, że komedia jest taka, jaka j_cst epoka, i komedia restauracji istotnie była „prawdziwym zwierciadłem'' epoki, obrazowała zapustne i rozpustne życie czasów Karola II, tylko niekiedy dyskretnie „muskając" tę obyczajowość akcentami satyrycznymi.

Racjonalistyczne nastawienie całego sposobu myślenia, zarówno poważnych filozofów, jak „komediantów*’, sprawia, że dowcip staje się najwyższym celem pisarzy. W komedii przejawia się on przede wszystkim w uderzającym rozbudowaniu roli dialogu, który staje się niejako celem samym w sobie lub nawet pretekstem do napisania komedii. Dialog ujawnia cały szereg pełnych subtelnego komizmu spięć wywołanych przez takie elementy, jak ironia, parodia, cięta replika (repartee), qui pro quo, sytuacje wynikające z domniemanej nieobecności osoby, o której właśnie się mówi (oczywiście krytycznie) itp. Można także zauważyć, że komedia na swój sposób starała się zużytkować dowcip zawarty w konceptyz-/nie poezji „metafizyków”. Widać to szczególnie u Wycherleya w postaci wyszukanych metafor i definicji stosowanych przez niektóre postacie. Zadaniem komedii w drugiej połowie XVII wieku było zabawianie pewnej określonej i dość wąskiej warstwy społeczeństwa angielskiego.

5. Rozwój elementów klasycystycznych w krytyce literackiej i poezji okresu restauracji

Jest rzeczą niewątpliwą, że przerwanie ciągłości rozwoju literatury, związane z jedenastoletnim panowaniem purytanów i Cromwella, dotyczące głównie dramatu i teatru, z niemal całkowitym przerwaniem życia teatralnego przez 18 lat, wraz z przywiezionymi przez otoczenie Karola II wpływami i przyzwyczajeniami francuskimi — stanowiło zespół czynników umożliwiających i pobudzających rozwój klasycystycznej orientacji literackiej. Podstawy nowego ukierunkowania — aczkolwiek w mniejszym stopniu — stwarzało istnienie pewnej tradycji własnego, rodzimego klasycyzmu sprzed rewolucji.

Najważniejszym ośrodkiem tych tradycji był Benjamin Jonson i jego krąg. W mniejszym stopniu krąg skupiony wokół hrabiny Pembroke, który już w ostatnich latach XVI wieku starał się wprowadzić do literatury angielskiej klasycyzujące wpływy francuskie.

Wydaje się również, że poetyka Philipa Sidneya zawarta w podstawowych myślach jego Obrony poezji, oparta na neoplatońskiej a więc przeciwnej klasycyzmowi orientacji estetycznej, także zawierała pewne elementy, które mogły zapowiadać takie ukierunkowanie klasy-cystyczne, jak dydaktyzm i rygorystyczne pojmowanie, jeżeli nie wszystkich trzech jedności, to przynajmniej jedności czasu i akcji w dramacie. Wydaje się, że w ostatecznym rozrachunku istnienie pewnych rodzimych tradycji klasycystycznych mogło być źródłem pewnej niezależności i umiarkowania w klasycyzmie omawianej epoki, niezależności, którą zresztą jej przedstawiciele tak jak i później podkreślali.