DSC52

406 HENRYK ZBIERSKI

z angielską ludową obrzędowością, tak bogatą przed rewolucją purytańską. Najważniejszy zbiór poetycki Hesperydy (Hespmdes or Works both Humane and Divine, 1648) zawiera około 1200 utworów'. Zbiór poezji religijnych zatytułował ten wiejski pastor — opiewający z niemałym urokiem „wieś spokojną, wieś wesołą” ówczesnej Anglii — Szlachetne rytmy (Noble .Vumbers_% wydane wraz z Hesperydami, 1648). Słusznie określa się Herricka jako zapóźmo.] nego w wieku baroku poetę angielskiego renesansu, nawiązującego do najpiękniejszych liryków Marlowe’a.

Jednym z ostatnich chronologicznie poetów „metafizycznych** był Abraham Cowley (1618-1667). Bardzo popularny za życia, później stał się głównym celem krytycznych uwag

0    „metafizykach** Samuela Johnsona, który nie bez pewnej racji napisał, że: „jego utwory] są tego rodzaju, iż mogłyby być napisane za pokutę przez pustelnika**. Określenie to oddaje pewien chłód i pewien epigonizm poezji Cowleya.

Osobne miejsce w całej poezji angielskiej XVII wieku zajmuje And rew Marvell (1621-- 1678). Łączy on dowcip „metafizyków” z dostojeństwem i powagą. Potrafił być zjadliwy

1    szyderczy - w czasach restauracji, pod koniec życia, pisał głównie satyry. Tonację swych utworów umiejętnie zmieniał zależnie od tematu. Podobnie jak Miltona, z którym Marvel! | przyjaźnił się i współpracował, uważa się go za reprezentanta nurtu purytańskiego w poezji angielskiej.

Najbardziej znanym poematem Marycha jest Ogród (The Garden). Jako typowy dla jego i liryki słusznie najczęściej cytuje się wiersz pt. Do cnotliwej kochanki (To His Coy Mistress), pełen eleganckiego szyderstwa, Pośmiertnie wydany zbiór poezji, zatytułowany Wiersze ' różne Andrew .\farvella (Misctllaneous Poems by Andrcw Marvell_% 1681), zrazu nie wywołał wrażenia, ale chwilowe zapomnienie wśród ziomków wynagrodził poecie „z lichwą wiek I późniejszy”, zwłaszcza XX stulecie.

IV. EPOKA OŚWIECENIA, KLASYCYZMU I PREROMANTYZMU 1. Uwagi wstępne

Tradycyjnie omawiana epoka dzieli się w podręcznikach angielskich na trzy odrębne okresy: pierwszy z nich to okres restauracji, obejmujący ostatnie 40 lat XVII wieku, drugi — to tzw. okres „augustowski” (Augustan Age — nazwa nawiązuje do „Złotego Wieku’' literatury rzymskiej w czasach Oktawiana Augusta), trwający w przybliżeniu od r. 1700 do 1740. Ostatnie 60 lat wieku XVIII jest widownią narastającej powoli fali tendencji prero-mantycznych. Tak więc można powiedzieć, że literatura angielska omawiana w tym rozdziale obejmuje narodziny, narastanie, ustabilizowanie się i stopniowy odwrót klasycyzmu. Z perspektywy tego właśnie zjawiska, tj. narastającej i opadającej „krzywej” klasycyzmu w Anglii, podział na okres restauracji i okres „augustowski” nie znajduje głębszego uza-

jnicnia. ponieważ szczytowe nasilenie klasycyzmu przypada nic m czai, w którym <Jriab ^Sl1 liekszy poeta klasycystycznej Anglii, AIcxander Pope, lecz na ostatnie dekady XVII

^icku*

powrót i restauracja Stuartów na tronie angielskim (1660) nie stanowiły, nie mogły tu-₀wić „restauracji'' stosunków literackich i kulturalnych panujących przed wybuchem domowej. Wraz z królem Karolem U przebywała na wygnaniu we Francji cała ro-. |i_Styczna elita i fakt ten ma zasadnicze znaczenie dla klimatu literatury angielskiej ri* Ut jemal sto. Rojaliści i koła literackie z nimi związane nie wyobrażali sobie literatury be/ wykwintnego klasycy stycznego poloru. Z Francji przywieziono nic tylko swawolną obyczajowość i niewiarygodną lekkomyślność, ale także gusta literackie sprzyjające rozwojowi jjtyry oraz ciętej i frywolnej komedii. Jednakże klasycyzm angielski, zwłaszcza na początku s*tgo rozwoju, był inny niż klasycyzm francuski. Przede wszystkim nic był nacechowany taką elegancją, odznaczał się realistycznym podejściem do spraw codziennych i cyniczną interpretacją życia.

Znaczenia okresu restauracji nie należy ograniczać do tej frywolnej i dość powierzchownej formy klasycyzmu. Nie na darmo mówimy, że była to epoka klasycyzmu i oświecenia. Powstanie Akademii Królewskiej (Royal Socicty, 1662) było faktem niemniej doniosłym jak rozkwit dramatu i życia teatralnego. W odróżnieniu od fircyków przybyłych zza morza i uganiających się za erotycznymi przygodami przedstawiciele Royal Socicty, którym przewodził wielki fizyk i astronom, Isaac Newton, nie tylko kładli podwaliny pod naukową interpretację świata i wszechświata, kontynuując w len sposób pierwsze kroki poczynione w tym kierunku przez Kopernika i dokonując przewrotu umysłowego o podstawowym znaczeniu dla oświecenia, lecz wdrażali w swych odkryciach naukowych empiryczny sposób myślenia.

Był to okres bujnego rozwoju filozofii angielskiej torującej drogi dla europejskiej myśli oświeceniowej.

I tak na przykład racjonalizm zbliżony do Karlezjusza reprezentował Thomas Hobbcs (1588-1679), empiryzm oraz nowoczesną koncepcję pedagogiczną — wyprzedzającą J. J. Rousseau — John Locke (1632-1704). Wśród największych kontynuatorów myśli oświeceniowej w wieku XVIII należy wymienić Davida Hume’a (1711-1776). Chociaż Royal Society, w odróżnieniu od Akademii Francuskiej, zajmowała się niemal wyłącznie naukami matematycznymi i przyrodniczymi, z inicjatywy tej akademii powstał komitet, którego jeden z członków nawoływał do używania prostego stylu, do używania języ ka nacechowanego „matematyczną prostotą” i pozbawionego zbędnej ornamentacji.

Nie od razu nastąpiły postulowane zmiany, lecz był to wyraźny początek odwrotu od stylu barokowego, który, zainicjowany przez Johna Lyly’ego, utrzymał się w różnych odmianach nie tylko do roku 1660, lecz w postaci „heroicznej tragedii" Diydeoa trwał nadał. Dopiero dziennikarska działalność pisarzy XVIII wieku, takich jak Addison i Stede, wyraźnie wciela w życie postulaty Royal Society, a rozwój powieści — także w XVIII wieku stanie się nieodłącznym warunkiem osadzenia prozy na gruncie obserwacji i języka używanego w codzienny m życiu. Tymczasem przez pewien czas, przynajmniej w odniesieniu do poezji, w zakresie stylu dominować jeszcze będą wskazania zawarte w traktacie Pseudo-Longinosa pt O gór noki.