DSCN9427

bliższym sąsiedztwie pieca i niewątpliwie , „im związanych ma przełomy dwubarwne. Czy przypuszczenie to jest słuszne ) może dowiodą tego nowe odkrycia pieców

garncarskich.    .

Najpewniejszych danych odnośnie wysokości temperatury osiąganej w piecu w czasie wypału mogłaby dostarczyć analiza fizykochemiczna pochodzącej zeń ceramiki. Niestety obecnie nie dysponujemy takimi materiałami. Wprawdzie piece odkryte w Hlo-hovcach na Słowacji zawierały ładunek naczyń, jednakże temperatura wypału przyjmowana dla nich w granicach 900 C nic jest oparta na badaniach specjalistycznych, podobnie zresztą jak to ma miejsce w przypadku pieców igołomskich (1000 C) oraz pieca z Sondcrshausen (1000 C)“. A. Bruijn w oparciu o własne doświadczenia w zakresie wypału ceramiki oraz dane etnograficzne przypuszcza, żc w’ średniowiecznym piecu z Brunsum osiągano temperaturę w granicach 900—1000' C “. Natomiast V. Nckuda na podstawie wyników' analiz chemicznych stwierdził, że ceramika z pieców odkrytych w Mstcnicach wypalana była w temperaturze 850—860³C a ceramika z pieców' z Brna — 900 - 920° C •*.

W tym stanic rzeczy musimy poprzestać na danych orientacyjnych, jakich dostarczają dotychczasowe analizy laboratoryjne wczesnośredniowiecznej ceramiki z terenu Krakowa oraz średniowiecznej z Piekar, pow. Kraków, Warszawy oraz Solca, pow. Lipsko. W pierwszym przypadku temperatura ustalona dla wyróżnionych 6 grup surowca mieści się w granicach 700— 900 C ^ł\ w pozostałych wyznaczono ją w następujących wysokościach: Piekary —

600'C¹. Warszawa — 750-850 C Sa-lec — 800 - 870° C ¹.

Dla ceramiki nowożytnej mc przeprowadzano badań specjalistycznych, przypuszczać jednak należy, żc temperatura jej wypału wzrastała w' miarę upowszechniania się nowych gatunków polew opartych na składnikach o różnej topliwości. Na razie wiadomo jedynie, żc temperatura płynięcia polew na naczyniach z XVII w. z terenu Warszawy, ustalona w' wyniku badań laboratoryjnych. zamyka się w' granicach 720— 850°C ^##.

Wc współczesnych piecach garncarskich naczynia nicpolcwanc są wypalane w temperaturze nie przekraczającej 920 C. a polewane — w' temperaturze 960 C ^uo.

Lokalizacja. Sprawę usytuowania pieców garncarskich można rozpatrywać z dwojakiego punktu widzenia, a mianowicie: 1) w' stosunku do zabudowy danego ośrodka, z którym były związane i 2) w stosunku do danej pracowni garncarskiej.

W pierwszym przypadku na podstawie dotychczasowych odkryć stwierdzić można, żc wc wczesnym średniowieczu piccc garncarskie znajdowały się poza obrębem obwarowań grodowych — potwierdzają to wyniki badań przeprowadzonych w Stradowi c, pow'. Kazimierza Wielka, gdzie domniemane piece odkryto w sąsiedztwie grodu ale nie na jego terenie ⁿ. Pcryfcryczna lo-

^M G. Lcńczyk, Grodzisko w Piekarach, Prace Prehistoryczne PAU nr 2, Kraków 1938, s. 48.

J. Kruppć, o. c.. s. 78. Wc wcześniejszej fazie swych badań tenże autor przyjmował dla XIV-wicczncj ceramiki warszawskiej niż.szc temperatury wypału mieszczące się w granicach 650—700 C. J. Kruppć, Studia nad ceramiką XII'w. ze Starego Miasta u Warszawie, Wrocław 1961. s. 156.

^M L- Kociszewski, J. Kruppć. WynikI analiz fizykochemicznych prófok naczyń, cegieł i zapraw z Si dc a nad Wisłą, pow. Lipsko, Kwartalnik HKM r. XIII, 1965, s. 137.

** L. Kociszewski, J. Kruppć, Niektóre badania fizykochemiczne jako me hula badawcza h’ studiach nad dziejami produkcji garncarskiej, Kwartulnik HKM r. X. 1962. ». 179.

Por. R. Rcinfuss, Garncarstwo ludowe, s. 28.

E. Dąbrowska, o.c., *. 40.

kalizacja charakteryzuje także piece odslo-

ntęte na Zasa„^,u w przemyilu. Niewielka

w chw.li obecnej l.czba znalezisk nic upo-wazma oczyw.sc.e do wyprowadzania na ich podstawie reguły powszechnie obowiązujące! Warto jednakże na tym miejscu podkreślić

J I *    j    tj. na terenie

podgrodzia, mają również wczesnośredniowieczne piece garncarskie odkryte obok grodziska Lupka w Nitrze. W średniowieczu ^w przypadku garncarzy miejskich piece ich znajdowały się albo w obrębie murów miejskich, jak to miało miejsce np. w Dobczycach, pow. Myślenice, albo na zewnątrz nich, o czym świadczy odkrycie dokonane w Opolu. Poza obrębem murów miejskich znajdowały się także piece z końca XVII w. odkryte w Warszawie, gdzie, jak stwierdza A. Świcchowska, istniał zakaz stawiania na terenie miasta obiektów tego typu grożących niebezpieczeństwem wzniecenia pożaru ^w. Dane zaczerpnięte ze źródeł pisanych, obrazujące rozmieszczenie pracowni garncarskich na terenie Krakowa w okresie od XIV—XVIII w. dowodzą”, żc znaczna ich liczba skupiała się w ciągu XIV w. w obrębie murów miejskich, głównie wokół ul. Garncarskiej (obecnej Gołębiej). W XV, XVI i XVII w. zdecydowana większość garncarzy miała sw'oje domy na terenie przedmiejskiej jurydyki garbarskiej, natomiast w XVIII w. rejestry pogłównego i szosu wymieniają garncarzy głównie w obrębie starego miasta, a tylko sporadycznie na przedmieściach (np. Smoleńsku). Na Kazimierzu w okresie od XIV—XVII w. garncarze notowani są przeważnie w obrębie właściwego miasta. Zdaje się nic ulegać wątpliwości, żc warsztaty garncarzy, a zatem także i piece, znajdowały się w miejscu ich zamieszkania. Tak więc w przypadku Kra-

« A. Świe chow»ka, r.. *. 151. Analog sytuacja była również w P.lznic. pow. Dęb.ca. Mon wicie W 1H00 r. magistral ^,u,e^“ “ _obr,_b

nom przeniesienie pieców gamcar    ...__

miasta ic względu na częste pożary, J* "    ^ _{> 87}

J. Szczek lik. Pilaw I PiHniamr. Kra    •

•• M. Kwapicniowa. **** ,arncanU. * koale ₍XIV-XVM *    zynopts. rozdz.

Garncar/c krakowscy.

kowa należałoby przyjąć, żc piece garncar-bkic znajdowały się zarówno w obrębie murów miejskich, jak i na zewnątrz nich. jakkolwiek stwierdzenie to. oparte na ana-hzic źródeł pisanych, nie jest potwierdzone dotychczas większą liczbą znalezisk Lokalizacja pieców garncarskich w stosunku do poszczególnych pracowni może być dwojaka, tj. piece są budowane albo na zewnątrz, pod gołym niebem, względnie w miejscach zadaszonych, lub też w obrębie domów lub zabudowań gospodarczych, w których mieściły się również same pracownic. We współczesnym garncarstwie ludowym piece garncarskie budowane na zewnątrz noszą nazwę pieców połowych lub wolnostojących. Oprócz nich używane są również piece usytuowane w obrębie zabudowań domowych, zwykle w sieni, zaopatrzone w komin do odprowadzania dymu. Taka ich lokalizacja jest bardziej ekonomiczna, jeśli idzie o maksymalne wykorzy-stanic ciepła, umożliwia bowiem również suszenie naczyń w pobliżu pieca, nic mówiąc już o dodatkowym ogrzewaniu pomieszczenia. co jest rzeczą istotną zwłaszcza w zimie. Ponadto zapewniona jest dzięki temu ciągłość pracy bez względu na warunku atmosferyczne.

Zdecydowana większość pieców garncarskich odkrytych w czasie badań wykopaliskowych to piece połowę, wolnostojące, najprawdopodobniej bez żadnego zadaszenia, ponieważ w ich sąsiedztwie nic stwierdzono żadnych śladów po słupach •*. Wyjątek stanowi piec z Warszawy z końca XVII w., obok którego odsłonięto resztki drewnianej podłogi — odkrycie to wskaz>-wałoby raczej na usytuowanie pieca w obrębie domu.

•I p,cc przypisywany warsztatowi Anlomcgo dc Sicm. byt usytuowany w śledztwie    ^{G,ówncgo (por}’

R. Rcinfuss, Piece, *. 347).

•» W jednym tylko przypadku ilady po dupach

stwierdzono w jam.c przypiecowej odkrytej na terenie o^ady ..rncanktej » Pr,en,,4lu -u    k.ó«

A Kunyv interpretuje juko .prawdopodobnie rehk. ii£ konitrukcj,, być ntuże d.cho.ej ^rpie^-

Ui p'«    ^a'^mm'^cr>c'^{nym (A y}

Osiedle produkcyjne. *. 140).

I5»

227

1

B. Poiła, E. Rcjholcc, o. e„ s. 260.

L. Gajewski, o.c., s. 350. Jego hipotetyczne ustalenie zakwestionował J. Kruppć w recenzji zamieszczonej na łamach Kwartalnika HKM r. VIII 1960. s. 408.

* J- H. Stoli, o.c., s. 303.

“ A. Bruijn. o. r.. s. 159.

^M V. Nckuda. a. e., *. 78.

K. Radwański, WczesnoJrrdnio wieczna rera-knkow*a i łagodnienie tej chronologii. Materiały Archeologiczne IX. 1968. ». 16-17.