historia dyplomacji (18)

Stuarta, z którym Zygmunt Waza zawarł 20 kwietnia 1623 r. układ w sprawie dalszych zaciągów. Inna sprawa, że nie dało to konkretnych wyników¹*. W latach 1629 i 1635 mediatorzy angielscy wezmą udział w traktatach ze Szwedami, które uwieńczą rozejmy w Altmarku (Stary Targ) i Sztumsdorfie (Sztumska Wieś), zarazem temperatura stosunków między obu państwami uległa obniżeniu, w następstwie ostatecznego zwycięstwa kupców gdańskich nad Kampanią Wschodnią. Jej losy przesądziło uchwalenie przez sejm 1631 r. konstytucji Miasto Gdańsk, która potwierdziła wcześniejsze, z 1628 r. postanowienie o oddaniu miastu wyłącznego prawa pieczętowania sukien. Niespełna dwa lata później (1 I 1633) Władysław IV zwrócił się do Karola I prosząc o przysłanie przedstawicieli do rozpatrzenia całości rachunków. Karol I w liście z 23 sierpnia wyraził zdziwienie. Dla wykonania zlecenia wyznaczony został Theofile Anthony oraz będący już w Polsce Francis Gordon; zarazem podjęto starania o przeniesienie siedziby Kompanii do Gdańska. Sprawę tę król, „życząc, aby słusznymi kondycjami wygodziła się ta kontrowersja”, zlecił w grudniu 1633 r. wojewodzie chełmińskiemu Melchiorowi Wejherowi oraz staroście świeckiemu Janowi Zawadzkiemu”.

Sztoecja

Elekcja królewicza szwedzkiego Zygmunta Wazy miała, zdaniem szlachty, zapoczątkować okres zbliżenia między Szwecją oraz Rzecząpospolitą, państwami popychanymi ku sobie przez Danię oraz Moskwę. Lata następne wykazały, że społeczeństwa pozostały dla siebie obce, a państwa nieufne, że z rzadka dochodziło do uzgodnionych wystąpień. Nie dały wyniku podjęte w początku lat dziewięćdziesiątych XVI w. starania o doprowadzenie do rozejmu między Szwecją i Moskwą. Bez powodzenia pozostawały próby oddziałania na postawę samych Szwedów. Dopełnienie w 1600 r. przez króla przyjętego w paktach konwentach zobowiązania, to jest inkorporacja Estonii, spowodowało przekształcenie sporu dynastycznego Wazów w wojnę między podległymi im państwami. Na Rzeczpospolitą spadł obowiązek obrony, a raczej opanowania otrzymanej prowincji, Szwecja nie myślała o ustępstwach bez walki”.

W podejmowanych działaniach dyplomatycznych zarysował się i po-

” J. Ossoliński, Pamiętnik. Oprać, i wstępem poprzedził W. Czapliński, Warszawa 1976, s. 97 i n.; W. Czapliński, Cień polski nad Sundem, op. dl.

“ Czart., TN, t. 128, p. 332. Władysław IV do wojewody chełmińskiego, 28 XII 1633 Bogdanowa Okolica; p. 334. Władysław IV do p. Zawadzkiego. R. Przezdziedd, Diplomatie et protocole a la cour de Pologne, t. II, Les relations entre la Poiogne et V Angleterre jusqu‘d la fin du XV siicle; Ambassades anglai-ses pendant les guerres polono-sućdoises, s. 376, 379; Vol. Leg. wyd. J. Ohryzko, t. III, Petersburg 1859: „A prawo im {Gdańszczanom] nadane konstytucją 1628 de invectxxne sigillatione pannorum wcale zostawujemy”.

** ^s- Herbst, Wojna inflancka 1600 -1602, Warszawa 1938, s. 3.

3S wyraźny dualizm. Zwrócone do państw trzecich, przede wszystko państw Europy Zachodniej, ale okresowo i do Moskwy, zmierzały fyftfabienia faktycznego władcy Szwecji, potwierdzenia praw Zygmun-SfWfey. wreszcie do zyskania pomocy a nawet zorganizowania ekspe-która zdolna byłaby przywrócić królowi dziedziczny tron. Prowa-były głównie w imieniu króla, tylko czasami — wobec Moskwy w latach wojny pruskiej — i w imieniu Rzeczypospolitej, ^pomocy dla Zygmunta Wazy, ale także i Rzeczypospolitej oczeki-od: cesarza, Anglii, Danii, miast Hanzy, książąt Rzeszy, Hiszpanii, papiestwa. Ożywione były stosunki z Lubeką, która zdecydowała się, choć na krótko, wystąpić przeciwko Szwecji księcia Karola. W lipcu 1598 r. wysłani zostali: Jerzy Finek i Krzysztof Sture, w lipcu 1599 r. Jerzy Finek, 2 września 1599 r. i ponownie w lipcu 1601 r. Samuel Łaski. Ten ostatni miał jechać najpierw do elektora brandenburskiego, Joachima Fryderyka i starać się o pieniądze, później, po zdaniu relacji królowi, udać się do księcia meklemburskiego Ulryka III i Lubeczan. Sam radził monarsze, aby zyskawszy u elektora 200 000 - 300 000 talarów, przekazać je mieszczanom dla przygotowania floty. Ponadto proponował wysłanie posła do Chrystiana IV, króla Danii, aby pożyczył 2-3 okręty oraz wydał zakaz przewozu do Szwecji sprzętu wojennego i żywności¹¹.

Pełnym niepowodzeniem zakończyła się misja sekretarza królewskiego Adriana Rembowskiego, który wyprawiony był do cesarza (jego instrukcja nosiła datę 20 I 1600). W dniu 5 marca 1600 r. Rudolf II odmówił wydania zakazu handlu ze Szwecją, nie zgodził się na prowadzenie zaciągów w Niemczech i zawarcie przez Lubekę przymierza z obcym władcą — Zygmuntem Wazą, zwracał uwagę na pojednawczą postawę księcia Karola, który wyrażać miał chęć nagrodzenia Lubeczanom strat i zawarcia pokoju z bratankiem*². Dwa tygodnie później wyprawiony został do arcyksięcia Ferdynanda podskarbi wielki koronny Jan Firlej*³, a w roku następnym Andrzej Opaliński, proboszcz płocki, zresztą niezadowolony z przyjęcia, jakiego doznał na dworze cesarskim w Pradze: .miałem ... w 6 niedziel po przyjechaniu mym do Pragi audiencję od Cesarza nie cum dignitate Króla JM”*⁴.

Przede wszystkim w imieniu Rzeczypospolitej nawiązywane były I otrzymywane stosunki dyplomatyczne ze Szwecją. W roku 1596 do

“ BPAN Kórnik, rkps 293, k. 175, Samuel Łaski do Zygmunta III, 28 IV 1601

Szjnwałd.

” S. Herbst, op. cit., s. 6.

Kórnik, rkps 306, k. 13. Instructio legationis Mag. Ioanii Firlej de ^browica, Thesaurio Regni ad ... archiducis Ferdinandi.

^AGAD, LL 27, k. 26. Instructio..., 4 IV 1601 Warszawa. BPAN Kórnik, rkps 111. Descriptio legacji JM ks. Opalińskiego, proboszcza płockiego, do Cesa-Rudolfa.