historia dyplomacji (12)

2. CZASY ZYGMUNTA III WAZY

Nadrzędnym motywem polityki zagranicznej Zygmunta Wazy, nawet jeśli czasem niezgodnej z polityką Rzeczypospolitej, to przecież ją determinującej, była kwestia szwedzka. Ważyła na stosunkach z Moskwą i Danią, w której nie zanikła pamięć o zwierzchnictwie nad Szwecją i bez której próby pokonania Szwecji, a raczej odzyskania korony szwedzkiej, były — niemal — skazane na niepowodzenie. Dla pozyskania Chrystiana IV (1588 - 1646) Zygmunt Waza próbował użyć pośrednictwa brandenburskiego, wiadomo o próbach podejmowanych w 1605 r. i rzecz interesująca, w 1609 r. Nie zdołał doprowadzić do współdziałania w okresie wojny kalmarskiej. W 1624 r., planując inwazję, wysłał do Danii posła Stefena Stślego, który miał prosić Chrystiana IV o przepuszczenie przez Sund okrętów wojennych Rzeczypospolitej, a zatrzymanie szwedzkich. Wszystko to jednak bez powodzenia³⁵. Mniej oddziaływała na stosunki ze Zjednoczonymi Prowincjami. Łączyła się z projektami Kurii rzymskiej, choć wobec papiestwa zachowywano i dążono do zachowania niezależności. Znamienne, że Zygmunt III nie wahał się iść na ustępstwa wobec prawosławnej Moskwy w 1610 r. i pozwalał na to królewiczowi Władysławowi w 1617 r. Od Turcji chciano pokoju, ale zarazem ubiegano się o przekazanie przez Wysoką Portę Mołdawii. Nierozwiązany pozostał problem tatarski. Złe były stosunki z Siedmiogrodem, na których ciążyła kwestia poparcia udzielanego mniej lub bardziej jawnie przez Zygmunta Wazę i Rzeczpospolitą cesarzowi.

Cesarstwo. Państwa zachodnie.

Stolica Apostolska

Wystąpienie Maksymiliana Habsburga i jego próba zdobycia korony, którą mu przecież oferowano, była nie tylko przedsięwzięciem szukającego tronu arcyksięcia. Owszem, stała się źródłem rozdźwięku między cesarstwem i Rzecząpospolitą. Po koronacji Zygmunt III wysłał gońca Fryderyka Łukomskiego, do Rudolfa II zapytując, czy wyprawa arcyksięcia jest mu znana i aprobowana. Cesarz nie odpowiedział. Sytuację po części wyjaśniło zwycięstwo Jana Zamoyskiego pod Byczyną (24 I 1588) i pojmanie arcyksięcia. Zarazem wysłany do Włoch poseł nadzwyczajny (intemuntius), sekretarz królewski Stanisław Reszka, który 14 marca opuścił Kraków, miał przedłożyć Wenecji propozycję zawarcia anty-habsburskiego przymierza, a następnie starać się o pozyskanie papieża. Instrukcja jego z 10 marca 1588 r. zawierała zarazem zapowiedź rychłe-

» W. Czapliński, Dyplomacja polska w latach 1605 - 1648, (w:J Polska służba dyplomatyczna XVI-XVIII wiek u. Studia pod red. Z. Wójcika, Warszawa 1966, s. 208; idem. Cień polski nad Sundem (kartki z dziejów dyplomacji 1621 - 1626), fw:] Kwart Hist., 1979, nr 2.

S wysłania poselstwa dla złożenia aktu obediencji¹ ²⁴. Audiencję u Sykstu-V otrzymał 9 maja, dwa dni po wystosowaniu breve, w którym papież ^ywał Zygmunta Wazę do uwolnienia arcyksięcia. Ważniejsze było, j^ykstus V, ku oburzeniu Habsburgów, uznał tytuł królewski Zygmun-H ni i mianował legatem a latere kardynała Ippolito Aldobrandiniego, ^jyy podjął dzieło pojednania władców i państw”. Aldobrandini, witany ^ezwykle uroczyście, przybył do Krakowa 27 lipca, nazajutrz otrzymał jmdiencję u króla i rozpoczął pracę. Trudność porozumienia wynikała i faktu, że gdy Habsburgowie rozdzielali kwestie uwolnienia arcyksięcia oraz przymierza, Polacy traktowali to łącznie. Wojny żadna ze stron nie chciała. Zawarty na 2 miesiące rozejm, przedłużono 5 sierpnia do 1 października, następnie do końca stycznia, wreszcie 28 stycznia do końca marca 1589 r. W dniu 6 sierpnia zebrani w Pradze arcyksiążęta, Ernest, Ferdynand, Karol, przy udziale ambasadora Hiszpanii i przedstawicieli krajów habsburskich, zgodzili się na podjęcie rokowań. Zgromadzeni w Piotrkowie senatorowie wyznaczyli komisarzy, którzy w imieniu Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego mieli je prowadzić”. Nechęć Litwinów ■do rozmów spowodowała interwencję Lwa Sapiehy, podówczas podkanclerzego litewskiego, u potężnego wojewody wileńskiego Krzysztofa Radziwiłła. Zarazem Sapieha pytał o warunki, jakie należałoby dodać do transakcji byczyńskiej²⁷. Ostatecznie w rozmowach wzięli udział: jeden przedstawiciel Litwy, wojewoda brzeski Krzysztof Zienowicz i pięciu Korony: biskup kujawski Hieronim Rozrażewski, marszałek wielki koronny Andrzej Opaliński, wojewoda rawski Stanisław Gostomski, wojewoda wołyński Janusz Ostrogski, później przybył Jan Zamoyski. Naprzeciw zasiedli: Wilhelm z Rożemberku, Johann Kobentzel, Christoph Poppel, który reprezentował Austrię, Stanisław Pawłowski, biskup oło-muniedd, w imieniu Moraw, Peter Heresinczi, biskup Gyór, z Węgier, a ponadto reprezentujący stany śląskie, Heinrich Kurzbach, choć ten urażony, że umieszczono go na ostatnim miejscu w wykazie pełnomocników, opuścił miejsce obrad.

Polacy mieszkali w Będzinie, ich rozmówcy w Bytomiu.

Strona polska domagała się zrzeczenia przez arcyksięcia praw do tro-

** Cz. Nanke, Z dziejów polityki Kurii Rzymskiej wobec Polski (1587 -1589), Lwów 1921, s. 53, s. 199. Praescriptum legationis Reveren.dc> Stanislao Rescio..., W III 1588 Kraków * Ib., s. 53.

Ib., s. 87.

¹⁷ Archiwum Domu Radziwillowskiego, wyd. A. Sokołowski, Kraków 1885, s. 198. Lew Sapieha do Krzysztofa Radziwiłła Pioruna, 27 X 1588 Kraków. M. Banaszak, cit., s. 198, 201, 235. Diariusze sejmowe r. 1597, wyd. E. Barwiński, Kraków ». 240. Akta Komisji Krakowskiej w sierpniu 1596 r. odbytej. A. Theiner, monumentu Poloniae et Lithuaniae gentiumąue finitimarum historiom illu-\ t. III, nr 18, 28, 32.