HP0002

14 Kategorie komparatystyki

się dyskusjami o skali oraz o skutkach procesów globalizacji i planetar-ności oraz ich wpływie na zjawiska literackie i kulturowe¹.

Zastanówmy się jednak najpierw, jaka idea przewodnia przyświeca komparatystyce. W wierszu Notatka poetka'Wisława Szymborska w wyjątkowej zdolności istoty ludzkiej do odkrycia zaskakującego podobieństwa „iskry skrzesanej z kamienia do gwiazdy" - a więc w zdolności uruchomienia wyobraźni i skojarzenia rzeczy kfańcowo od siebie oddalonych czy skrajnie różnych, na pierwszy rzut oka bez żadnego związku ze sobą - dostrzegła przełomowy moment, który „wywabił nas z wnętrza gatunku, wywiódł z kręgu snu", a w rezultacie oddzielił przepastnie świat ludzki od zwierzęcego. Toteż w ujęciu Szymborskiej owa „rozsunięta od wieków przestrzeń porównania" zdołała „obrócić naszą głowę w ludzką" oraz sprawiła, że definitywnie „ubyliśmy zwierzętom". Oddajmy zresztą głos poetce, niech sama opowie w języku poezji o znaczeniu owej „przestrzeni porównania". Jej odkrywanie lub konstytuowanie powinno bez wątpienia stać się głównym dążeniem komparatysty w działalności badawczej. Oto wiersz:

W pierwszej gablocie leży kamień.

Widzimy na nim    >

niewyraźną rysę.

Dzieło przypadku, jak mówią niektórzy.

W drugiej gablocie część kości czołowej.

Trudno ustalić zwierzęcej czy ludzkiej.

Kość jak kość.

Idźmy dalej.

Tu nic nie ma.

Zostało tylko stare podobieństwo iskry skrzesanej z kamienia do gwiazdy.

Rozsunięta do wieków przestrzeń porównania zachowała się dobrze.

To ona

wywabiła nas z wnętrza gatunku, wywiodła z kręgu snu sprzed słowa sen, w którym, co żywe, rodzi się na zawsze i umiera bez śmierci.

To ona

obróciła naszą głowę w ludzką od iskry do gw iazdy, od jednej do wielu, od każdej do wszystkich, od skroni do skroni i to, co nie ma powiek, otworzyła w nas.

Z kamienia uleciało niebo.

Kij rozgałęził się w gęstwinie końców.

Wąż uniósł żądło z kłębka swoich przyczyn.

Czas się zatoczył w słojach drzew.

Rozmnożyło się w echu wycie zbudzonego.

1

Zaczynem dyskusji stały się książki Gayatri Chakravorty Spivak, Death of a Disci-pline, New York 2003 oraz praca zbiorowa pod ledakęją Hauna Saussy’ego Comparative Literaturę in an Age ofGlobalization, Baltimore 2006. Termin « planetamość (planetarity)» pochodzi z książki Spivak. Polemiką z amerykańską autorką jest artykuł Susan Bassnett, Reflections on Comparative Literaturę in the Twenty-First Cen tury, “Comparative Critical Studics”, vol. 3, no. 1-2 (2006). s. 3-11.