img073

134 ROZDZIAŁ 13 Zaburzenia behawioralne

•    Do kogo jest skierowane?

•    Na co jest skierowane?

•    Jak często występuje?

Konsekwencje, czyli jakie są skutki zachowania:

•    Czy można zaobserwować pożytek?

•    Czy prowadzi do nagrody lub innej formy pozytywnego wzmocnienia?

•    Pacjent uspokaja się szybko czy wolno?

Po okresie uważnej obserwacji zwykle wyłania się wzorzec zachowania - zazwyczaj jest on nietypowy dla zaburzeń zachowania niebędą-cych wyzwolonymi przez jakikolwiek czynnik, ani niemających w ogóle wzorca.

Podejście do rozwiązywania problemów behawioralnych - sporządzenie planu leczenia (I)

Po zdefiniowaniu, zbadaniu i analizie problemu zwykle można określić konkretny cel leczenia zaburzeń zachowania. Zazwyczaj lepiej pracować nad jednym lub najwyżej kilkoma zachowaniami w tym samym czasie. Tak jak to ma miejsce w przypadku procesu rehabilitacji, należy znaleźć narzędzie pomiarowe służące do monitorowania zdefiniowanego celu. Nieprecyzyjne określenia, takie jak „X jest mniej agresywny”, nie są odpowiednie. Potrzebne są konkretne metody oceny takie jak np. „Ile razy X był agresywny w danym przedziale czasu” lub „w określonej porze dnia”. Często potrzeba stałej ścisłej obserwacji i oceny skuteczności dochodzenia do założonego celu. To z kolei wymaga skierowania do pacjenta wykwalifikowanego członka zespołu celem podjęcia obserwacji.

Specyficzna metodologia leczenia - dążenie do poprawy zachowania

Poprawę zachowania można osiągnąć na różne sposoby. Najbardziej powszechną metodą jest pozytywne wzmocnienie. Jest ono czymś, co należy wdrożyć bezzwłocznie po pojawieniu się pozytywnego zachowania, dzięki czemu zwiększa się prawdopodobieństwo, że pożądane zachowanie będzie się powtarzało. Wzmocnienie powinno być tak staranne jak tylko to możliwe dla danego zachowania, może być konkretne, takie jak jedzenie i picie, mniej namacalne, tak jak pochwała, lub też warunkowe, kiedy pacjent musi nauczyć się względnej wartości wzmocnienia poprzez odbieranie nagród. Mogą być one później wymieniane na wtórne wzmocnienie, takie jak kawa czy kanapki.

Wzmocnienie powinno być podane niezwłocznie po pojawieniu się pozytywnego zachowania w sposób konsekwentny i wyrazisty. Wszyscy członkowie personelu oddziału rehabilitacyjnego muszą wiedzieć, jakie podejście jest stosowane, aby móc je wdrożyć, kiedy pojawi się dane zachowanie.

Istnieją liczne inne pokrewne metody:

•    Kształtowanie (shaping). Obejmuje ono wzmocnienie metodą małych kroków w dążeniu do uzyskania pożądanego zachowania. Jeżeli ktoś rano odmawia ubrania się, może być początkowo nagrodzony poprzez oglądanie swojego ubrania, potem jego dotykanie i odłożenie na swoje miejsce, po jakimś czasie dotykanie każdej części ubioru z osobna i sprawdzanie, czy każda część jest prawidłowo złożona i ułożona. W końcu odstawia się małe kroki i stawia większe, jak ubranie górnej części ciała bez podpowiadania, ostateczne pozytywne wzmocnienie pada na końcu - po wykonaniu całego zadania.

•    Zanikanie (fading). Może pojawić się, kiedy potrzebne są podpowiedzi działań. Po upływie pewnego czasu porzuca się podpowiadanie.

•    Modelowanie (modelling). Jest ono imitacją pożądanego zachowania przez członka zespołu, po pewnym czasie rezygnuje się z niej. Takie warunkowanie obserwacyjne będzie często wymagało wyższego poziomu funkcji poznawczych niż w przypadku prostych skojarzeniowych technik uczenia.

•    Restrukturyzację środowiskową stosuje się czasami w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia sytuacji, w której niewłaściwe zachowanie może zostać sprowokowane. Jeżeli ktoś łatwo wpada w gniew, nie mogąc poradzić sobie z krojeniem potraw na talerzu, należy używać mat przeciwpoślizgowych i urządzeń pomocniczych, co może ułatwić spożywanie posiłków i zredukować niewłaściwe zachowanie.