img088

wśród dzieci zaburzonych emocjonalnie pokazały że więcej dzieci w tej grupie niż w grupie dobranej losowo¹ posyła listy do babci lub dziadka świadczące o pozytywnym związku emocjonalnym ²    1

Zgodnie z wynikami badań prowadzonych przez J Rembowskiego w grupie losowo dobranych dzieci w wieku 7 lat — 2,4% kartek z wypowiedziami stwierdzającymi uczucia pozytywne było wysyłanych do babci, a o 0,8% — do dziadka ⁸ Natomiast w badaniach prowadzonych wśród dzieci o zaburzonym rozwoju emocjonalnym aż 9,9% listów wyrażających pozytywne uczucia otrzymały babcie, a 7% — dziadkowie. Interpretując różnice pomiędzy grupą dzieci dobranych losowo, a dziećmi z zaburzeniami należy wskazać na fakt, że aż w 55,6% przypadków, dzieci o zaburzonym rozwoju emocjonalnym przeżywały rozstanie z rodzicami; były one oddawane na dłuższy lub krótszy okres do osób spoza najbliższej rodziny — do dziadków lub płatnych opiekunek. W tych warunkach trudno o wytworzenie silnych pozytywnych więzi emocjonalnych pomiędzy dzieckiem a rodzicami,-a efekty tego można prześledzić w historii życia dziecka, obserwując narastanie różnych form zaburzeń emocjonalnych ⁴.

cyjna w badaniu dzieci i młodzieży. Warszawa 1975, PWN J. Rembowski: Więzi uczuciowe w rodzinie. Warszawa 1972, PWN; J. Rembowski: Rodzina w świetle psychologii. Warszawa 1978, WSiP oraz inne pozycje tego autora.

¹ Por. Badania J. Rembowskiego: Postawy uczuciowe dzieci wobec dorosłych członków rodziny. W* Rodzina

1    dziecko pod red. M. Ziemskiej. Warszawa 1980, PWN.

²    Podczas badania testem Anthony-Bene dziecko bawiąc się w listonosza posyła do poszczególnych członków rodziny listy, których treść wyraża pozytywne lub negatywne uczucia. Bliższe informacje znajdzie czytelnik w cytowanych pozycjach J. Rembowskiego.

³    J. Rembowski: Postawy... jw, s. 208—213.

⁴    Konsekwencje braku więzi emocjonalnych pomiędzy

W rozmowie z rodzicami często jednak słyszymy wyrażane przez nich zastrzeżenia stwierdzające, że w tej samej rodzinie, a więc podobnych warunkach środowiskowych jedno dziecko rozwija się całkowicie prawidłowo, a inne przejawia określone zaburzenia emocjonalne. Jak można to wytłumaczyć?

Odpowiadając na to pytanie należy brać pod uwagę dwie sprawy. Pierwsza związana jest z faktem, że środowisko rodzinne tylko pozornie jest takim samym dla dwojga dzieci. Już choćby wiek dziecka różnicuje oddziaływania środowiska np.: starsze rodzeństwo jest często nakłaniane do ustępstw, stawia się przed nim inne, wyższe wymagania, inaczej ocenia zachowanie. Może to wzbudzić uczucie zawiści do młodszego, traktowanego przez rodziców bardziej pobłażliwie. Starsze dziecko do czasu pojawienia się nowego członka rodziny przyzwyczajone było do pierwszeństwa, skupiało na sobie uwagę otoczenia, którą teraz musi dzielić się z młodszym bratem lub siostrą. Różnymi sposobami może starać się odzyskać utracone w jego mniemaniu uczucia matki. Rywalizacja o uczucia rodziców nierzadko stanowi pierwszy krok do powstania różnego typu nieprawidłowości zachowań dziecka.

Oddziaływania środowiska rodzinnego różnicuje także płeć dziecka. Związane jest to z tradycją kulturową naszego społeczeństwa — odmienne oczekiwania, inne normy zachowań obowiązują dziewczynki, a inne chłopców. Te zachowania, które u chłopców są akceptowane przez dorosłych, u dziewcząt są ganione jako niewłaściwe. Jeśli chłopiec przejawia zainteresowania zabawami od-

dzteckiem a najbliższymi mu osobami opisane są w rozdziale dotyczącym dzieci obojętnych uczuciowo.

129

9 Zaburzenia...