img115

158

I tak właśnie muszą potoczyć się losy świata. W mitologii Snorriego i Eddy poetyckiej Wąż świata, brat Fenrira i Hel, przedstawiany jest jako jeden z głównych wrogów bogów. Neutralnie brzmiące kenningi określające go u skaldów nie są dostatecznym dowodem dla tezy, że negatywna wizja postaci węża świata jest późna.

Ryc. 17. Midgardsorm

Mit walki Thora z Midgardsormem pokazuje jednak, że to właśnie on jest głównym strażnikiem ładu i porządku świata.

Z drugiej jednak strony jego pojawienie się zawsze burzy ład wymuszony społecznym konwenansem, gdyż Thor nigdy nie cofa się przed złamaniem miru i pogwałceniem pokoju w najświętszym nawet miejscu i czasie (P. Meulengracht Sórensen 1988,

245).

Thor w roli obrońcy ładu bezwzględnie walczy z Olbrzymami. Mitologia nordycka nie zna wątku Gigantomachii, a w podobnej pozornie batalii ragnarók bogowie nie będą stroną zwycięską. Zamiast decydującej bitwy bogów z Gigantami w wierzeniach pogańskiej Skandynawii pojawiają się ciągłe potyczki, podejmowane samo-wtór lub samopięt wyprawy Thora na Olbrzymów. Ich celem jest odzyskanie branki, jeńca lub zrabowanego łupu, albo też zdobycie łupu. Podobne są wyprawy Olbrzymów przeciw bogom. Ale w stałym w sumie scenariuszu typowej wyprawy Thora odzywają się, aczkolwiek w specyficznej formie, wątki bardziej uniwersalne, mające oczywisty wymiar kosmiczny: walki boga piorunowładcy ze smokiem oraz wyprawy boga-herosa na tamten świat.

7. WANOWIE

Ryc. 18. Frej z Rallinge

Nad sprawami dobrobytu, bogactwa i płodności opiekę sprawowali Wano-wie. Z imienia znamy jednak zaledwie kilka bóstw, które można zaliczyć do ich rodu. Wszystkie one, wyjąwszy postacie, których przyporządkowanie budzi wątpliwości, dają się sprowadzić do dwóch par: Njorda i jego siostry, będącej skandynawską odpowiedniczką starożytnej bogini Nerthus, oraz ich dzieci Freja i Freji. Warto tu zauważyć, że Njord, Frej i Freja pojawiają się w mitycznej historii skandynawskich bogów jedynie dlatego, że po pojednaniu Wanów z Asami trafiają do ich grona. O Wanach pozostałych w ich własnym świecie nie wiemy nic. Znane nam z imienia dwie pary bóstw wanicznych poza najbliższym pokrewieństwem łączyły więzy małżeńskie - a przynajmniej seksualne - ale też związki takie miały być dla Wanów ich cechą charakterystyczną¹. Incest jest w większości społeczeństw ludzkich zakazany i oceniany jako zachowanie niewłaściwe, ale łamanie ludzkich tabu było typową cechą bogów. Pod tym względem Asowie, jak zawsze, są bardziej ludzcy, Wanowie - bardziej demoniczni, powiązani z mocami, obcymi dla ludzi i Asów². Zatem, choć oddaleni i nieomal nieobecni (wyjąwszy postacie dołączone do Asów), Wanowie pozostają ważni jako inna, bardziej zaświatowa strona boskich mocy. Sprowadzanie struktury

1

   Ynglinga saga 4. Zaznaczyć tu jednak trzeba, że Snorri (Gylf. 9) twierdzi, iż Jórd była zarazem córką i żoną (ścisłej biorąc jedynie „kobietą”, kona) Odyna, co przeczy rzekomemu przestrzeganiu incestu przez Asów!

2

   Poza związkiem małżeńskim Nerthus z Njordem i domniemanym małżeństwem Freji z Fre-jem - źródła mówią wprost jedynie o ich współżyciu, małżeństwo nie jest potwierdzone - incestu dopatrywać się można w związku Odyna z Jórd. W świecie ludzkim w skandynawskiej mitologii heroicznej motyw incestu pojawia się jedynie w Volsunga sadze (7), gdzie Signy płodzi z własnym bratem Sigmundem syna Sifjotlego i w Hrolfs saga kraka (7), gdzie król Helgi poślubia własną córkę Irfę, nie wiedząc o wiążącym ich pokrewieństwie, w obu przypadkach pojawia się jednak motyw czarów.