img639

*>8

W ubezpieczeniach majątkowych stosowane są różne systemy ubezpieczenia określające zasady ustalania sumy ubezpieczenia, a zatem i zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela. Najczęściej w praktyce ubezpieczeniowej stosowane są:

system ubezpieczenia na sumy stałe, w którym suma ubezpieczenia jest równa rzeczywistej wartości mienia będącego przedmiotem ubezpieczenia. Pewną odmianą jest system ubezpieczenia solidarnie na sumy stałe, w którym obejmuje się ochroną ubezpieczeniową mienie ruchome zlokalizowane w różnych miejscach, dla którego ubezpieczony prowadzi wspólną księgowość;

system ubezpieczenia wartości częściowej, w którym suma ubezpieczenia odpowiada wartości częściowej ubezpieczonego mienia, a jej wielkość ustalana jest przez strony umowy;

system obrotów miesięcznych stosowany jest najczęściej w odniesieniu do ubezpieczenia gotówki. Suma ubezpieczenia jest ustalana na podstawie ogólnej sumy przewidywanych wpływów gotówkowych w ciągu jednego miesiąca, ewidencjonowanych w księgach handlowych. Rozliczenie umowy ubezpieczenia następuje po jej wygaśnięciu na podstawie analizy faktycznych danych księgowych;

system sum zmiennych stosowany jest zwykle w ubezpieczeniach zapasów. Sumę ubezpieczenia ustala ubezpieczający w wysokości przewidywanej wartości ubezpieczanych środków obrotowych. Podobnie jak w ubezpieczeniu systemem obrotów miesięcznych rozliczenie umowy następuje po zakończeniu okresu ubezpieczenia na podstawie rzeczywistych stanów zapasów;

system ubezpieczenia na pierwsze ryzyko związany jest ściśle z określeniem prawdopodobnej maksymalnej straty, gdyż na podstawie wyznaczenia jej wielkości ustala się sumę ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia zwykle jest niższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia. Ustalony poziom sumy ubezpieczenia nie podlega modyfikacjom w czasie trwania umowy ubezpieczenia³⁴.

Suma ubezpieczenia może być równa wartości ubezpieczeniowej, mówimy wówczas o ubezpieczeniu w pełnej wartości, może być wyższa i stan taki określamy jako nadubezpieczenie, w sytuacji kiedy jest niższa mamy do czynienia z nicdoubezpieczenieni⁵. Trzeba jednakże podkreślić, że sytuacja niedoubezpie-czenia nie występuje w systemie ubezpieczenia na pierwsze ryzyko. Zarówno niedoubezpieczenie, jak i nadubezpieczenie są niekorzystne dla ubezpieczającego, gdyż należy pamiętać, że z jednej strony suma ubezpieczenia stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela, z drugiej zaś, w myśl zasady odszkodowania stosowanej w ubezpieczeniach majątkowych, odszkodowanie nie

I*. Jedynak, Ubezpieczenia gospodarcze..., s. 49; Z. Jęksa, Ubezpieczenia majątku i zysku firmy, l’oltext. Warszawa 1999, s. 16-34.

’* Ubezpieczenia gospodarcze, s. 143.

może przekraczać wysokości poniesionej szkody, chyba że umowa stanowi inaczej. Powołana zasada odszkodowania dotyczy również ubezpieczenia podwójne i‘o, a więc sytuacji kiedy ten sam interes majątkowy objęty jest ochroną ubezpieczeniową w tym samym czasie, na podstawie zawartych umów ubezpieczenia, przez co najmniej dwóch ubezpieczycieli, a łączna suma ubezpieczenia przekracza wartość ubezpieczeniową.

W ubezpieczeniach majątkowych stosowane są dwa podstawowe systemy określania wysokości odszkodowania związane z zasadami ustalania sumy ubezpieczenia:

-    system odpowiedzialności proporcjonalnej,

-    system odpowiedzialności na pierwsze ryzyko³⁶.

W systemie odpowiedzialności proporcjonalnej odszkodowanie ubezpieczeniowe ustala się w takim stopniu do szkody, w jakim znajduje się suma ubezpieczenia do wartości ubezpieczonego mienia. Zasada proporcjonalności ma głównie zastosowanie w umowach ubezpieczenia zawieranych w systemie sum stałych.

W systemie odpowiedzialności na pierwsze ryzyko odszkodowanie ubezpieczeniowe odpowiada wysokości szkody, jeżeli jej wysokość mieści się w granicach sumy ubezpieczenia.

Stosowane w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej systemy ubezpieczenia związane są ściśle z zasadami realizacji odszkodowania. W praktyce ubezpieczeniowej stosowane są:

-    system sumy ubezpieczenia na zdarzenie, w którym ubezpieczyciel zobo wiązuje się do wypłaty odszkodowania za każde zdarzenie, jakie miało miejsce w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, bez względu na liczbę zdarzeń, do wysokości ustalonej sumy ubezpieczenia - sumy gwarancyjnej,

-    system sumy ubezpieczenia do wyczerpania, w którym ubezpieczyciel po nosi odpowiedzialność za szkody wynikające ze wszystkich zdarzeń, jakie wy stąpiły w okresie ubezpieczenia do wysokości sumy gwarancyjnej, przy czym wielkość pobranego odszkodowania odejmuje się od sumy ubezpieczenia, co po woduje jej zmniejszenie i w konsekwencji może prowadzić do jej wyczerpania,

-    system generalnej sumy do wyczerpania i sumy na zdarzenie, w którym ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność do wysokości ustalonej sumy ube/.pie ezenia (generalnej), pomniejszanej o wielkość wypłaconego odszkodowania. Specyfiką systemu jest zastosowanie limitów odpowiedzialności ubezpieczycie-

^1,1 I’. Jedynak, Polityka ubezpieczeń w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagieł loiiskiego, Kraków 1999, s. 58.