IMGP9117

Magia i religia

ludzkie, jak i boskie podlegają tym nieosobowym siłom, które panują nad wszystkim, ale które przecież_moze^nódpofządkówać sobie ktoś, kto umie się z nimi obchodzić, za pomocą właściwych praktyk i zaklęć. Tak na przykład w starożytnym Egipcie czarowmćyHaśaerdzili. że potrafią nawpt. najwyższe bóstwa zmusić do posłuszeństwa^i-iaktycznie-grozilLim w razie nieposłuszeństwa^gniszczeniem. Czasami, nie posuwając się tak daleko, czarownik wygrażał Ozyrysowi, że jeśli będzie krnąbrny, rozsypie jego kości albo ujawni jego święte legendy. Podobnie dziś jeszcze w Indiach nawet wielka hinduska trójca, Brahma, Wisznu i Sziwa, posłuszna jest czarownikom, którzy dzięki swym zaklęciom tak wielką władzę mają nad tymi najpotężniejszymi bóstwami, że muszą one pokornie wykonywać na ziemi i na niebie wszystkie rozkazy, jakie im tylko czarownicy wydadzą. W całych Indiach powszechne jest powiedzenie: „Cały wszechświat podlega bogom. Bogowie zaklęciom (mantras). Zaklęcia braminom. Dlatego bramini są naszymi bogami.”

Ten ostry konflikt między zasadami religii i magii w dostatecznej mierze tłumaczy nieubłaganą wrogość, z jaką często duchowny prześladował czarownika. Zarozumiała samowystarczalność czarownika, jego arogancka postawa wobec sił wyższych, bezwstydne proklamowanie swej władzy musiały oburzać kapłana, który w poczuciu straszliwego majestatu boskiego, w głębokiej pokorze przed nim widział w tego rodzaju uroszcze-niach i zachowaniu jedynie bezbożne i świętokradcze uzurpowanie prerogatyw należących wyłącznie do Boga. Czasami podejrzewamy, że niższe motywy szlifowały ostrze wrogości duchownego. Uważał się za właściwego pośrednika, prawdziwego orędownika człowieka przed Bogiem i niewątpliwie nie tylko jego uczucia, ale i jego interesy cierpiały na skutek działalności rywala, przepowiadającego pewniejszą i gładszą drogę do szczęścia aniżeli śliskie ścieżki łaski boskiej.

A przecież ten antagonizm, tak dobrze nam znany, pojawił się stosunkowo późno w historii religii. Na wcześniejszym etapie funkcje czarownika i kapłana często się łączyły względnie, wyrażając się ściślej, nie były jeszcze odseparowane. By dotrzeć do swego celu, człowiek starał się pozyskać dobrą wolę bóstwa lub ducha modlitwami i ofiarami uciekając się równocześnie do praktyk i zaklęć, które, jak się spodziewał, przyniosą pożądany skutek bez pomocy boga czy diabła. Odprawiał rytuały religijne i magiczne równocześnie, niemal jednym tchnieniem od-\ mawiał modlitwy i zaklęcia, nie zdając sobie sprawy względnie nie przej-j mując się zbytnio teoretycznym brakiem konsekwencji w swoim zacho-) waniu, jak długo takim czy innym sposobem udawało mu się osiągać upragniony cel. Z tego rodzaju pomieszaniem względnie połączeniem magii z religią spotkaliśmy się już w praktykach Melanezyjezyków i innych ludów.

Tego rodzaju pomieszanie religii z magią przetrwało u ludów, które wzniosły się na wyższy szczebel kultury. Można je było spotkać w Indiach starożytnych i starożytnym Egipcie i po dziś dzień bynajmniej nie wygasło wśród chłopstwa europejskiego.

Tak więc dowiadujemy się, że we współczesnej Francji „większość chłopów wierzy nadal, iż ksiądz posiada tajną i nieodpartą władzę nad żywiołami. Przez odmówienie pewnych modlitw jemu tylko znanych i które on tylko ma prawo odmawiać, za co jednak musi potem prosić

0    rozgrzeszenie, może w wypadkach grożącego niebezpieczeństwa powstrzymać lub odwrócić na chwilę działanie praw wieczystych świata fizycznego. Rozkazuje wiatrom, burzom, gradowi i deszczowi, które są mu posłuszne. Podlega mu również ogień i płomienie, pożary gasną na jego słowo.” Chłopi francuscy byli, a być może są jeszcze nadal przekonani, że księża mogą odprawiać w ramach specjalnego rytuału mszę Ducha Świętego, tak skuteczną, że nigdy nie napotyka żadnego oporu ze strony woli boskiej. Bóg musi spełnić wszystko, czego się żąda od Niego w tej postaci, bez względu na to, jak natrętna czy niestosowna jest prośba. W umysłach ludzi, którzy w jakichś krytycznych sytuacjach próbowali tą niezwykłą drogą wziąć szturmem królestwo niebieskie, zastosowanie tego rytuału nie kojarzyło się z bezbożnością czy brakiem szacunku. Księża świeccy zazwyczaj nie zgadzają się na odprawianie mszy Ducha Świętego, ale zakonnicy, szczególnie kapucyni, uchodzą za tych, którzy z mniejszymi skrupułami ustępują błaganiom strapionych

1    będących w potrzebie. A oto inny przykład: w wielu wioskach prowan-salsłrich nadal żywa jest wiara, że ksiądz władny jest zapobiegać burzy. Nie każdy ksiądz cieszy się taką sławą, a w niektórych wioskach, gdy następuje zmiana na stanowisku proboszcza, parafianie pragną przekonać się, czy nowa osoba piastująca urząd posiada tę władzę, zwaną przez nich pouder. Gdy tylko pojawią się pierwsze oznaki nadciągającej wielkiej burzy, sprawdzają jego umiejętności, zwracając się do niego, by egzorcyzmami przepędził groźne chmury, a gdy wyniki spełnią ich oczekiwania, nowy kapłan ma zapewnioną sympatię i szacunek swej owczarni. W niektórych parafiach, gdzie wikary pod tym względem cieszył się większą sławą od swego proboszcza, stosunki między nimi stawały się do tego stopnia napięte, że biskup bywał zmuszony przenosić proboszcza na inne beneficjum. Chłopi gaskońscy wierzą, że źli ludzie, którzy pragną zemścić się na swoich wrogach, potrafią skłonić księdza do odprawienia mszy św. Sekariusza. Bardzo niewielu księży zna tę mszę, a trzy czwarte tych, którzy ją znają, nie odprawią jej za żadne pieniądze ani dobre sło-

75