img030 2

Uczucia są więc ważną częścią składową decyzji podjęcia czynności lub unikania ich, motywują nas do określonej działalności. Emocje różnią się nie tylko znakiem (pozytywnym lub negatywnym) ale także intensywnością. Te, które charakteryzują się silnym natężeniem, określamy jako afekty. Mówi się „on działał w afekcie”, co znaczy, że siła jego przeżyć była bardzo duża i decydowała o jakości podejmowanych czynności. Afekty pojawiają się szybko i nagle, cechują się dużym natężeniem, przybierając postać gwałtownego wybuchu gniewu czy agresji. W takim momencie nie potrafimy kontrolować przejawów emocji; ich duża intensywność powmduje, że dominują one nad procesami poznawczymi. Afekty powstają pod wpływem silnych i nagłych traumatyzujących przeżyć. U dzieci takimi przeżyciami mogą być utrata czy groźba utraty osoby bliskiej lub ważnego dla dziecka przedmiotu. Możemy np. obserwować gwałtowny wybuch gniewu u dziecka w momencie odbierania mu upragnionej zabawdd lub stawiania przeszkody podczas wykonywania jakiejś czynności. Nagły wybuch rozpaczy może wystąpić w sytuacji, gdy matka odchodzi zostawiając dziecko w obcym otoczeniu. Protest dziecka może przyjąć wówczas postać bardzo gwałtowną: rzucania się na ziemię, bicia pięściami, kopania, szamotania itp. Ograniczenie zdolności do adekwatnej oceny sytuacji powoduje, iż argumenty rzeczowe (mama wróci po ciebie, dostaniesz tę zabawkę później itp.) nie docierają do dziecka, nie są zatem hamulcem w silnym wyładowaniu emocjonalnym.

Słabe natężenie uczuć, cechujące się dłuższym okresem trwania, określamy jako „nastrój”. Może się on utrzymywać przez wiele godzin czy dni. Wahania nastroju zależą od wpływów czynników zewnętrznych lub wewnętrznych. Przewaga bodźców mających znaczenie pozytywne sprzyja powstawaniu i utrzymywaniu się nastroju pogodnego. U dzieci zdrowych, wychowujących się w dobrych warunkach środowiskowych, otoczonych serdeczną opieką, ciepłem i miłością rodziców, w całości zachowania przeważa nastrój pogody i zadowolenia. Powstawanie nastroju smutku jest wynikiem niemiłych zdarzeń w otoczeniu (gniew rodziców czy nauczycieli, konflikty z rówieśnikami), nieudanego własnego działania (brak sukcesu w podjętej czynności) lub nieprawidłowego stanu somatycznego. W porównaniu z bodźcami wywołującymi afekty, bodźce wewnętrzne lub zewnętrzne powodujące określony nastrój są słabsze i mają relatywnie mniejsze znaczenie dla dziecka.

Prócz znaku oraz intensywności, emocje różnią się także pod względem treści. Wyróżniamy emocje gniewu, strachu, lęku, złości, zadowolenia, radości itp. W genezie powstawania różnych jakościowo emocji podkreśla się, że zależą one od rodzaju bodźców wywołujących je oraz od rodzaju i jakości potrzeb¹. Zaspokojenie określonej potrzeby lub brak jej zaspokojenia wywołuje różniące się w treści emocje. Na przykład niezaspokojenie biologicznej potrzeby pokarmowej wywołuje emocje niezadowolenia i gniewu; zaspokojenie jej prowadzi do powstania emocji zadowolenia.

W rozwoju człowieka duże znaczenie mają nie tylko potrzeby biologiczne, lecz także potrzeby, psychiczne, specyficzne dla rodzaju ludzkiego. Jako najważniejsze w rozwoju dziecka wymienia się potrzebę bezpieczeństwa i miłości, kontaktu z innymi (w^; okresie dzieciństwa szczególnie z osobami

1

Por. J. Strelau: Podstawy... jw.