IMG�20

HtTlWT I Ul num 8 7

sownymi zachowaniami wynosi r = 0,38. Jest to jednak tylko wartość przeciętna - niekiedy zachowania są bardzo silnie uzależnione od odpowiednich postaw, niekiedy zaś związku takiego wcale się nie stwierdza. Oznacza to istnienie dodatkowych czynników decydujących o wpływie postaw na zachowanie. Poszukiwania tych czynników podporządkowane były jednej z trzech strategii: metodologicznej (dostosowywanie poziomów ogólności postawy i zachowania); strategii poszukiwania moderatorów zgodności, a więc różnych dodatkowych czynników, od których zależy występowanie zgodności; oraz strategii poszukiwania mediatorów - procesów psychicznych, za których pośrednictwem postawy wpływają na zachowanie.

43.3.1

Poziom ogólności postawy i zachowania

Strategia metodologiczna zakłada, że zgodność postaw z zachowaniem jest w rzeczywistości duża, natomiast wiele badań nie jest w stanie jej wykazać, ponieważ mierzą postawy i zachowania na różnych poziomach ogólności. Albo posługują się pojedynczymi aktami behawioralnymi jako wskaźnikami zachowania, albo porównują szczegółowe zachowania z ogólnymi postawami. Remedium na te dwie usterki stanowią, odpowiednio, agregacja danych o zachowaniu i konkretyzacja mierzonej postawy.

Wskaźnikiem zachowania jakiegoś rodzaju może być albo pojedyncze działanie (na przykład wskaźnikiem religijności może być obecność w kościele w ostatnią niedzielę), albo zagregowane (uśrednione czy zsumowane) dane o licznych działaniach (a więc także o modleniu się, przestrzeganiu nakazów, zakazów itp.). Jednorazowy pomiar zachowania jest oczywiście bardziej narażony na nietrafność i nierzetelność niż pomiary wielokrotne (jako że nawet człowiek bardzo religijny mógł zachorować i nie pójść do kościoła). Stąd też

zgodność zachowania z postawami jest zwykle znacznie większa w wypadku wskaźników działań zagregowanych niż pojedynczych. Na przykład zgodność postawy wobec religii z pojedynczym zachowaniem religijnym wynosi przeciętnie r = 0,14, podczas gdy dla wskaźnika agregującego dane o 100 różnych zachowaniach religijnych r = 0,63 (Fishbein i Ajzen, 1974).

Jednak nawet pojedyncze zachowanie może być dobrze przewidywane, jeżeli tylko stanowiąca źródło przewidywań postawa jest równie szczegółowa jak przewidywane zachowanie. Na przykład w jednym z badań przewidywano częstość używania pigułki antykoncepcyjnej na podstawie pomiaru coraz to bardziej konkretnych postaw, a więc postaw wobec kontroli urodzin, wobec pigułki antykoncepcyjnej, wobec osobistego używania pigułki, wreszcie wobec używania pigułki przez te dwa lata, podczas których mierzono faktyczne zachowania. Im bardziej konkretna była postawa, tym silniejszy był jej związek z faktycznym używaniem pigułki (Davidson i Jaccard, 1979). Ponieważ postawa wobec jakiegoś określonego działania skierowanego na obiekt jest zwykle bardziej konkretna od ogólnej postawy wobec danego obiektu, ta pierwsza jest również lepszym predyktorem działania niż ta druga. Stanowi to ważną przesłankę omawianej dalej teorii działań przemyślanych.

43.3.2

Moderatory zgodności zachowania z postawami

Stopień zgodności zachowania z postawą zależy ponadto od innych, „trzecich” zmiennych, zwanych moderatorami zgodności — mianowicie od tego, jaka to postawa, kto ją wyznaje, jakie to zachowanie i w jakich warunkach dochodzi do jego wykonania.

Z tego punktu widzenia przekonujące jest rozróżnienie między sytuacjami indywidualizującymi, dezindywiduującymi i skryptowy-