indyg1

INDYGENATY WŁOCHÓW I FRANCUZÓW W RZECZYPOSPOLITEJ W XVII WIEKU

EDMUND JUŚKO

apływ cudzoziemców do Polski widoczny już w XVI w. zwiększył się jeszcze na początku wieku XVII. Głównym skupiskiem przybyszów z zagranicy był dwór królewski, w mniejszym stopniu dwory' magnackie. O przybyciu do Polski obcokrajowców określonej narodowości, w dużej mierze decydowało pochodzenie narodowe króla lub królowej. Wraz bowiem z władcą — cudzoziemcem przybywali jego rodacy, w większości wypadków wchodzący w skład dworu królewskiego.

Obcy przybysze szybko znajdowali swoje miejsce w ówczesnej Polsce. Prowadzili działalność gospodarczą, polityczną i kulturalną, szybko awansując w hierarchii społecznej. Za swoje różnorodne zasłu-N gi niejeden cudzoziemiec otrzymał indygenat. Był to akt prawny nadający szlachectwo polskie przybyszowi ł zagranicy, który miał już szlachectwo w swoim własnym kraju. Indygenat był legalną drogą prowadzącą do stanu szlachectwa polskiego, służył poszczególnym osobom i ich rodzinom. Pozwalał obcokrajowcom wejść do miejscowej u-przywilejowanej społeczności. Szlachectwo polskie było klejnotem mającym dużą wartość i atrakcyjność, bowiem nic tylko w wieku XVI, XVII ale i XVIII starały się o niego niejedne pierwsze rody w Europie.

Jednak niezbyt łatwo było cudzoziemcowi uzyskać indygenat. Szlachta polska nie tylko starała się nic dopuścić do zbytniego wzrostu liczby nobilitacji, ale także i in-dygenatów. „Na żadne indygenaty i nobilitacje nie pozwalać” to jeden z typowych elementów instrukcji poselskich do połowy XVII wieku.

Pierwsze indygenaty nadawał osobiście król według swego uznania. Za ograniczeniem kompetencji króla dotyczących nobilitacji w 1578 r. poszły też ograniczenia w stosunku do indygenatu. Pojawiła się praktyka nadawania ich na sejmie.

Szlachta polska obawiała się, aby król, a zwłaszcza król obcej narodowości, zwiększając liczbę nowej szlachty cudzoziemskiego pochodzenia, nic miał możności utworzenia oddanej mu grupy, przez co umocniałaby się jego pozycja kosztem szlachty i magnatów polskich.

Wcale więc niełatwo było cudzoziemcowi osiągnąć szlachectwo polskie. Przybysz z zagranicy musiał najpierw, chcąc się starać o indygenat, szukać poparcia szlachty na sejmikach, przedstawić na sejmie zasługi dla Polski i przedłożyć dokumenty stwierdzające, że w swoim kraju jest szlachcicem.

Lista warunków, jakie musieli spełniać otrzymujący indygenat, ciągle się wydłużała. Nowo otrzymujący szlachectwo polskie zobowiązani zostali do składania przysięgi na wierność królowi i Rzeczypospolitej. Musieli również zakupić dobra ziemskie. Mogli to jednak zrobić tylko po otrzymaniu in-dygenatu, nigdy przed. Kto nie kupił dóbr ziemskich ten tracił indygenat.

Jeden z najważniejszych wymogów zawierała konstytucja z 1673 r. która mówiła, iż indygenaty i nobilitacje mają otrzymywać tylko osoby wyznania katolickiego.

Czasami do tych warunków dodawano jeszcze opłaty za otrzymany indygenat oraz polecano no-woindygenowanym przenieść się na stałe do Polski.

Należy więc postawić pytanie, za co można było otrzymać w Polsce XVIl-tego wieku indygenat? W okresie tym przecież szlachectwo polskie uzyskała liczna grupa cudzoziemców.

Biorąc pod uwagę indygenaty nadane wojskowym, które stanowią zdecydowaną większość, konstytucje sejmowe podają jako główny motyw, podobnie jak w przypadku nobilitacji, dość ogólnie sformułowane „zasługi wojenne". Śledząc wnikliwie motywy nadań szeregu indygenatów wynika, że brano w tym wypadku pod uwagę przede wszystkim szczególne męstwo i odznaczenie się w bitwie lub wyprawie wojennej.

Indygenat otrzymywano leż za długoletnią służbę w wojsku. Często stawał się on swego rodzaju nagrodą za wystawienie własnym kosztem pewnej liczby wojska.

Na podkreślenie zasługuje fakt, iż oficerowie autoramentu cudzoziemskiego, w przytłaczającej części przybysze z zagranicy, indygenaty otrzymywali nie tylko za zasługi na polu walki, ale także za szereg innowacji, szczególnie technicznych. które wnieśli do uzbrojenia wojska polskiego. Uwidacznia się to w artylerii, marynarce wojennej, inżynierii wojskowej. Przynieśli z sobą również szereg nowych form

20