K �jna DIALEKTY POLSKIE78936

134

w gwarowych odpowiednikach wyrazu tchórz. Ka południu po Krosno. Brzozów, Bzeszów, Sandomierz, Zwoleń, Skarżysko, Opatów, Jędrzejów, Tarnowskie Góiy i zachodnią, granicę przejścia -y -k grupa ty została zmieniona na tf: tfóś, tfóic lub 6fóS, ófoSe, zob. Dej 293 (15F), natomiast na przyległych do tego obszaru terenach po Szydłowiec, Przysuchą, Koluszki, Piotrków. Radomsko i Częstochowę zastąpiono y przez k: ćkóS, ćkóźc (15G, por. Kit IY 342, mapa 4).

Jak wynika z dotychczasowych i przykładowo omówionych tu danych asymilacje typu kfdlić, pkla oraz unikanie y w pierwotnych i wtórnych grapach yt, ty bądź przez zmetatezowank; grupy (tko, tkóry), bądź przez zastąpienie y głoskami k względnie f {fto, ftóry; tfóf, ćfóf, 6kóf) koncentrują się głównie na terenie gwar o wyraziście słabej artykulacji y i są (tuk jak zastąpienie -y przez -k, zob. s. 130) środkami zapobiegającymi całkow itemu zniknięciu tej głoski, które narażałoby wyraz czy jego formy na zatarcie wyrazistości semantycznej.

Kie zawsze jednak i nie wszędzie omówione tu tendencje zastępowania y zostały zrealizowane względnie utrzymały .się icli rezultaty. O usuwaniu tej typowo małopolskiej innowacji dialoktalnej świadczą nie tylko ustalone w języku ogólnopolskim pseudopoprawue formy wyrazów cybuch, (tur. ćibuk), zmierzch (slpol. zmirzk) czy nazwiska Mniszech -ek) (Kit IY 101), alt' znacznie większa ilość przykładów, notowanych np. w Dej: borćuy 'borsuk* 280, mroy 287, giny 'głóg’ 291. soy 'sok’ 289, drapaya 290, puyy 291, yaistrocać 'kastrować* 537, yarpel 402, yropaó 068, yoiec 706, yaćorek 721, do yoidy 780, w których etymologiczne k zastąpiono przez y w ramach szerzej zakrojonej i przesadnie gorliwie realizowanej dążności do przywracania y w tych pozycjach, gdzie uległo ono dialektalnej wymianie na k. Omówione wypadki dysymilacji w grupach spółgłoskowych mogły' mieć związek nie tylko ze słabą artykulacją tej głoski, ale być może miały na celu przeciwdziałać wyraźnie zaznaczającej się w gwarach Wielkopolski, Małopolski i pm-wsch. Śląska tendencji do upraszczania grup spółgłoskowych (zob. Kit IY 49), której przejawy omówimy w następnych kilku podrozdziałach:

§ 24. Upodobnienie n do k na granicy dwu morfemów

Wspomniana wielkopolska oraz częściowo małopolsko-śląska skłonność do bardziej ścisłej łączności i oddziaływania na siebie spółgłosek tworzących grupę stała się powodem zmian artykulacji przedniojęzykowego n na tylnojęzykowe v pod wpływem następnego k nie tylko w obrębie jednego tnorfemu (bank, Anglia, renka, rovk), ale także w niestałej, bo rozdzielanej przez e ruchome grupie nk na granicy morfemów — ściślej mówiąc, przed rozpoczynającym następny morfom sufiksałnym -A- w ty-