K �jna DIALEKTY POLSKIE787

jako osobnego wyrazu i wprowadzenie zasad „fonetyki rniędzywyrazowej ” do pozycji wewnątrz wyrazu, kończące się na dźwięczną, zwartą lub szczelinową przyimki v, z, bez, nad, pod, od, pfez, pfed nie ulegają tu ubezdźwięcz-nicniu przez rozpoczynającą następny wyraz samogłoskę czy spółotwartą. Wyrażenia przyimkowe typu pod murem, pSez ńego, v Mm, z rĄki itp. podlegają przeto normom fonetyki śródwyrazowej, zgodnie z którymi samogłoski i spółgłoski spółotwarte w środku wyrazu nie zmieniają dźwięczności poprzedniej spółgłoski.

Typowo mazowieckie ubezdźwięcznianie spółgłosek przez samogłoskę lub spółotwartą wykazuje wyraźne tendencje do szerzenia się na sąsiednie tereny gwarowe (2C) z tym, że dokonało się ono tutaj prawie konsekwentnie na granicy dum odrębnych wyrazów (sat^nrós) przy częściowym przynajmniej zachowaniu udźwięczniania w przed końcówkowych typach jezdem, zańuzem, iagcm pśyńus. Objęło ono w tym zakresie gwary kociewskie, tucholskie i krajniaekie oraz znaczną część gwar chełmiusko-dobrzyńskich w okolicy Wąbrzeźna, Rypina, Lipna, Sierpca i Płocka (zob. ZSTit: IV 293). Drugim dość znacznym obszarem ekspansji mazowieckiego ubezdźwięcz-niania stała się południowa część Lubelszczyzny z przyległymi terenami kielecko-rzeszowskimi po okolice Radomia, Iłży, Opatowa, Tarnobrzegu i Leżajska, skąd również został wyparty tylko typ udźwięczniania na granicy wyrazów (lazjrośńe), a zachowało się udźwięcznianie w zmorfolo-gizowanym typie przed końcówkami ruchomymi: zańuzem, iezdeś, iagem set, t-ugem (Dej 410).

§ 7. Zróżnicowanie gwarowe w zakresie dźwięczności

Sporadyczne wypadki zastąpienia w poszczególnych wyrazach spółgłoski dźwięcznej przez bezdźwięczną lub odwrotnie wynikają na ogół z wyrównań w obrębie pewnych wyrazów względnie ich typów i nie zawsze stanowią innowacje dialektalne.

Będące 'wynikiem ubezclźwięcznienia spółgłosek w wygłosie alternaeje spółgłosek bezdźwięcznych i dźwięcznych w obrębie danego morfemu (rws : vozy) stała się podstawą wielu uzasadnionych strukturalnie, ale niezgodnych z etymologią wyrównań, powodujących zastąpienie bezdźwięcznej dźwięczną lub odwrotnie. Na tym tle dochodzi do ustalenia się w poszczególnych wyrazach wtórnej opozycji morfologicznej:

a) kredy : kret na .wzór brut: brody, a nie kot: koty — w zasięgu po okolice Skierniewic, Rawy, Kozienic, Sandomierza, Kazimierzy, Włoszczowy, Przedborza, Wielunia, Sieradza, Koła i Łowicza, zob. Dej 214, 215, MAGP 310;

b) plizga : plisk 'gen. pl. od pilska' na. wzór musk : muzgi, a nie błysk : : błyski — w zasięgu po okolice Zawichostu, Tarnobrzegu, Mielca, Rzeszo*

K. Dej na, Dialekty...