krajoznawstwo 5 1 6

— 102 —

METODYKA KRAJOZNAWSTWA

Zasada samodzielności. Współczesne poglądy na krajoznawstwo turystyczne (o czym w 5.2.) kładą wielki nacisk na samodzielne zdobywanie wiedzy przez turystów pod okiem doświadczonego pilota, przewodnika, czy kierownika grupy. Zasada samodzielności orzeka więc o potrzebie takiego postępowania w procesie krajoznawstwa turystycznego, które wyzwala u turystów pragnienie poznania atrakcji mijanych miast i miejscowości oraz całego rejonu. Istnieje oczywiście kilka stadiów rozwoju samodzielności, która inaczej manifestuje się u młodych turystów, inaczej u dorosłych, ale początkujących, a jeszcze inaczej u zaawansowanych krajoznawców¹.

W krajoznawstwie turystycznym zasada ta nakazuje tworzenie warunków do podejmowania przez turystów zadań związanych ze zdobywaniem wiedzy o obiektach na trasie zwiedzania. Zadania te są podsuwane przez przewodnika turystom i mają na celu pobudzenie samodzielności myślenia i działania. Wymuszone prze pilota czynności turystów mają pobudzać ich wyobraźnię, kształtować gotowość do podejmowania obserwacji, przyzwyczajać do rozumowania przez analogię, wreszcie - prowadzą do spontanicznego zadawania pytań już nie tylko opiekunowi grupy czy miejscowej obsłudze, ale także członkom społeczności lokalnej.

Samodzielność w toku poznawania obiektów krajoznawczych przewodnik rozwija również przez zachęcanie turystów do formułowania problemów, ich rozwiązywania, jak również weryfikowania uzyskanych wyników. Uatrakcyjnia to zarówno podróż, jak i wzbogaca przeżycia związane z poznawaniem atrakcji, wpływa także na współdziałanie turystów i wzajemne ich poznawanie się, co jak wiadomo jest jednym z głównych celów wyjazdów turystycznych. Prowadzi również do tworzenia się partnerskich relacji grupy z opiekunem. Należy przy tym nadmienić, że samodzielność turystów w poznawaniu atrakcji krajoznawczych nie może być pojmowana w sposób pełny, gdyż są oni wszak tylko kilka, względnie kilkanaście dni pod opieką pilota, przewodnika, kierownika grupy. Poza tym ich przygotowanie ogólne może bardzo utrudniać uzyskanie tej samodzielności.

Zasada trwałości w przekazywaniu wiadomości krajoznawczych turystom jest jedną z klasycznych norm w metodyce krajoznawstwa, której treść cechuje wielkie bogactwo i różnorodność postulatów oraz sugestii kierowanych do prowadzących wycieczki krajoznawcze. Zasada ta orzeka, że w procesie poznawania przestrzeni w trakcie wyjazdu należy dążyć do stałego pogłębiania rozumienia, utrwalania i stosowania przyswajanej wiedzy o mijanych obiektach. Wiedza ta staje się dzięki temu użyteczna i operatywna. Z powyższego określenia wynika, że zasada ta wyraża wzajemną zależność wszystkich elementów służących lepszemu przekazaniu wiadomości o mijanych atrakcjach krajoznawczych, jak też wspomnianych wcześniej zasad. Utrwalanie nie jest tu wyizolowanym elementem procesu poznania, który wiąże się głównie z zapamiętywaniem, ale nie tylko. Obejmuje bowiem działania zmierzające do trwałego ukształtowania wyraźnych, operatywnych i dynamicznie pojmowanych informacji o walorach krajoznawczych.

Wynikające z tej zasady czynności mają na celu przekształcanie i porządkowanie przekazywanej przez przewodnika, pilota czy innego opiekuna grupy turystów, informacji. Dzięki tym czynnościom pojęcia nowe, związane ze specyfiką poznawanego terenu stają się zrozumiałe, wiedza chwilowa - trwałą, terminy potoczne - naukowymi. Natomiast chaotyczne, fragmentaryczne, nieuporządkowane informacje zaczynają zdradzać cechy zorganizowanej struktury, w której panuje ład i które dzięki temu stają się dobrą podstawą do ewentualnego poznawania podobnych obiektów, ale znajdujących się w innej jednostce terytorialnej.

1

W. Okoń, O zasadach kształcenia, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 1982, nr 1, s. 12.