książka8

dorosłych, np. w powieki sensacyjnej, kryminalnej, szpiegowskiej, które silnie nasycone elementami propagandowymi.

W tej sytuacji najlepszym praktycznym rozwiązaniem stalą się definicji przez wyliczenie.

Bardzo szerokie określenie literatury dziecięcej przyjmuje. że w skład jej wchodzi to. „co dzieci wzięły od dorosłych, co dla nich dorośli stworzyli i co same wymyśliły*'¹. Uwzględnia ono łącznic dwa zasadnicze kryteria: kryterium intencjonalnego adresu autorskiego oraz kryterium akceptacji ze strony odbiorcy, czyli wejście utworu literackiego w krąg dziecięcego uczestnictwa w kulturze, włączając zarazem w zakres literatury dziecięcej folklor dziecięcy, częściowo Isędący wytworem samych dzieci.

Kryteria te nic zawsze muszą występować równocześnie. Modemy przytoczyć przykłady utworów, w tym równic* bardzo wartościowych, które pisano z myślą o młodym odbiorcy, a tymczasem trafiły one do dorosłego obiegu literackiego, podczas gdy w dziecięcym nic znalazły zainteresowania (np. Pisklęta Z. Kogosz.ówny).

I odwrotnie, historia literatury dziecięcej rozpatruje także i te utwory, które dzieci zaanektowały sobie i przyswoiły, chociaż w zasadzie pisane one były z myślą o dorosłym odbiorcy. Niektóre z nieb z. biegiem czasu doczekały się licznych opracowań, adaptacji i przeróbek, przystosowujących je specjalnie do potrzeb młodego odbiorcy, inne zaś czytywane są przez dzieci i młodzież w formie pierwotnej, nic zmienionej.

Istnieje także, jak juz nam wiadomo, literatura krążąca wśród dzieci, ale mc zaakceptowana przez, dorosłych, choćby nawet była od nich przejęta Nie nosi ona cech funkcji dydaktycznych, a przeciwnie, często zwraca się przeciwko dydaktycznemu porządkową.

W wychowaniu były też wykorzystywane dzieła o charakterze ogólny m, które ze względu na pewne elementy treści stały się szczególnie przydanie w procesie kształtowania osobowości wychowanków, a więc na przykład biografie dostarczające pozytywnych wzorów osobowych (m.tn. Żywoty sluHtiych ntęiów IMutarcha), dzieła historyczne i religijne, a nadto produkty twórczości ludowej przysłowia, gadki, przypowieści, zawierające w sobie skody fi kowane normy życia społecznego lub ujmujące w lapidarnej formie spostrzeżenia dotyczące obyczajów czy praw przyrody. Nic wchodzą one w całości w zakres literatury dziecięcej Odegrały jednak w jej rozwoju olbrzymią rolę. stając się dla niej źródłem inspiracji i tworzywem materiałowym, które wykorzystywane jest do Unia dzisiejszego.

SV każdej kulturze istnieją teksty literackie. kuSrc znane są w.s/.yslkim jej członkom „od dziecka", z którymi zapoznaje się dzieci w procesie wychowania świadomie i z rozmysłem. Są to teksty o wielkiej wadze politycznej, .światopoglądowej, pełniące funkcjo ideowe i integracyjne woIkc całego społeczeństwa. Na przykład tekst hymnu narodowego, ważnych utworów patriotycznych, tekst modlitwy. Mimo że teksty te odgrywają bardzo ważną rolę w wychowaniu, nic zaliczamy ieli do literatury dziecięcej. Są one przeznaczone dlo wszystkich generacji i nic posiadają swoistych właściwości utworów dla d/icci. Sam więc fakt, że jakiś tekst jest rozpowszechniony wśród d/icci i znany im, również nic wystarczy, aby zakwalifikować go do literatury dziecięcej.

Jednak świadome adresowanie utworu literackiego do czytelnika dziecięcego decyduje o użyciu określonej formy wypowiedzi, o budowaniu wypowiedzi literackiej tak, aby mogła ona znaleźć oddźwięk u dziecięcego adresata.

Procesy wyodrębnianiu się literatury dziecięcej jako grupy utworów rządzących się swoistymi prawami i celami, o swoistej poetyce, przypadają na wiek XVIII i XIX Konstruuje ona własne gatunki (bajeczka dziecięca, powieść dla dziewcząt) bądź specjalne warianty gatunkowe powieści historycznej, przygodowej itp. Kształtuje się odrębna poetyka, zasób słowny, schematy konstrukcyjne utworów.

Rozpatrując literaturę dziecięcą czasów współczesnych możemy mówić o pewnym charakterystycznym dla niej zespole kanonów formy literackiej: występowanie bohatera dziecięcego lub wyposażonego w dziecięcą psychikę, kanon zmienności nastrojów, kanon szczęśliwego zakończeniu, ograniczenia w przedstawieniu scen drastycznych i budzących lęk. Specyficzny jest lak/c dobói tematów i problemów literatury dziecięcej, wypływający przede wszystkim z. problematyki i właściwości psychicznych poszczególnych faz rozwojowych odbiorcy. Specyfika ta test właściwością płynną, a wszelkie granice, np. próg drastyczności lub zakres problemowy, zmieniają się zależnie od wymagań wychowawczych epoki, a nawet kształtują się różnie w literaturach różnych krajów². Jednakże istnieją one wszędzie i ws/ęd/ic są w mniejszym lub większym stopniu respektowane

113

1

) CitiUkowtki H itlka .*.Aihu Oj* en

2

C T Kuifiton 7/w lhtxk Mtnlt in ChUUrtn Utctalurr. New York nul London ł'>74. A Akimowa    Jitutwo O dktikof Uirraiurie SI>oi»ik \uiicj LerUligrsd W4