McHale3

33» Brian Mci lale

z kolei zmusza nas do rozróżniania między, powiedzmy, rozmaitymi konstrukcjami romantyzmu, jak to swego czasu uczynił A. O. Lovejoy^g. Podobnie możemy postępować w przypadku rozmaitych sposobów konstruowania postmodernizmu, z których żaden nie jest ani mniej „prawdziwy”, ani mniej fikcyjny od innych, albowiem w ostateczności wszystkie one są fikcjami. Tak więc istnieje postmodernizm Johna Bartha, literatura odnowy; postmodernizm Charlesa Newmana, literatura ekonomii inflacyjnej; postmodernizm Jean-Franęois Lyotarda, ogólne warunki wiedzy we współczesnej sferze przepływu informacji; postmodernizm Ihaba Hassana, stadium na drodze duchowego pojednania ludzkości; i tak dalej ^{1 2}. Istnieje nawet konstrukcja postmodernizmu dokonana przez Kermode’a, w efekcie pozbawiająca go istnienia.

Z tego-tylko faktu, że istnieje wiele możliwych konstrukcji postmodernizmu,, nie, wynika węa}ę, że wszystkie te kemstrufejr są równie interesujące czy wartościowe, lub. że., nie jesteśmy w stanie dokonać między nimi wyfrom. Można zapropoHÓWać-rozmaite jego kryteria: na przykład kryterium wewnętrznej spójności i samozgodności. Albo kryterium zakresu: nie należy definiować postmodernizmu na tyle swobodnie, by obejmował on wszystkie rodzaje współczesnego pisarstwa, wówczas bowiem wszelkie rozróżnienia straciłyby jakikolwiek sens. Nie należy jednak także definiować go nazbyt wąsko (jeśli, jak ktoś mi ostatnio powiedział, Paul Celan jest jedynym prawdziwie postmodernistycznym poetą, dlaczego nie mówić po prostu o poetyce Paula Celana, pozbywając się jednocześnie niewygód-

Od powieści modernistycznej do postmodernistycznej...			339

nego określenia „postmodernizm”?). Innym kryterium byłaby produktywność:..lepsza byłaby ta konstrukcja postmodernizmu. która wytwarzałaby nowe punkty widzenia, nowe lub bogatsze powiązania, spójność na różnych poziomach czy w końcu więcej wypowiedzi w postaci badań, nowych interpretacji, krytyk i udoskonaleń samego konstruktu, kontrpropozycji, refutacji, polemik. Przede wszystkim jednak, najlepszą konstrukcją postmodernizmu byłaby ta, Która całkowicie spełniałaby kryterium zainteresowania. Jeśli jako historycy literatury tworzymy przedmiot "naszego opisu („renesans”, „romantyzm”, „postmodernizm”), gdy tylko zaczynamy go opisywać, powinniśmy dążyć przede wszystkim do tego, by tworzyć przedmioty interesujące. Oczywiście wierzę w to, że fikcja postmodernizmu, którą skonstruowałem w tej książce, jest konstrukcją najlepszą. Starałem się, by była wewnętrznie spójna; uważam, że jej zasięg jest właściwy: ani zanadto szeroki, ani bezowocnie wąski; mam także nadzieję, że okaże się zarówno produktywna, jak interesująca.

„Postmodernistyczna"? Skoro skazani już jesteśmy na to określenie niezależnie od tego, czy nam się ono podoba, czy też nie, i skoro postmodernizm jest dyskursywnym konstruktem, dlaczego nie mielibyśmy wypróbować jego skuteczności, konstruując jego przedmiot odniesienia? Pomaga nam pójść w tym kierunku Ihab Hassan, używając zróżnicowanego druku dla podkreślenia wagi przedrostka i przyrostka w określeniu „postmodernizm

POST modernIZM ³

Ów IZM (zaczynając od końca) spełnia dwie role. Zapowiada iż przedmiot odniesienia nie wiąże się wyłącznie z chronologią, lecz tworzy zorganizowany system - a faktycznie poetykę - w tym samym czasie właściwie identyfikując to, wobec czego postmodernizm rzeczywiście jest post. Postmodernizm nie jest postnowoczesny [post modern ], cokolwiek miałoby to znaczyć, lecz następuje po modern/T/z/ie; nie przychodzi po współczesności

11

1

° A.O. Lovcjoy. On tlić Discrimination of Romanticisms. w: tenże, Essoys /// the Histoiy of Ideas. Baltimore 1948.

2

Barth, Postmodernizm.... wyd. cyt.; Newman. The Post-modern Aura...* wyd. cyt.; Lyotard, Kondycjo postmodernistyczna. m. cyt.: Hassan, POS1'modern IZM. Bibliografio pamkrytyczna, przeł. J. Holzman. w: Postmodernizm - kulturo iryczer-ponio?. wyboru tekstów dokonał M. Giżycki, Warszawa 1988. Przegląd rozmaitych postmodernizmów - będący w istocie esejem o rozróżnianiu post-modernizmów - znaleźć można w cytowanym artykule Bertensa.

j    j    j

3

Hassan. POSTmodcruIZM.... wyd. cyt.

/ /