n (104)

158

podkreśla już wyraźnie, że ambasador korzysta z immunitetu „z chwilą wjazdu do kraju monarchy, do którego jest przysłany, nawet jeśli nie został jeszcze dopuszczony i uznany”¹³¹. A Vattel:

„Jakkolwiek charakter ministra nabiera pełnego znaczenia i zapewnia mu wszystkie prawa dopiero od chwili, gdy zostaje uznany i przyjęty przez monarchę, któremu wręcza swe listy uwierzytelniające, niemniej, odkąd znalazł się w kraju, do którego został wysłany w tyra charakterze, jest pod ochroną prawa narodów; inaczej, jego przybycie nie byłoby pewne. Aż do chwili stawienia się przed monarchą należy go uważać za ministra na jego słowo; zresztą, pomijając zawiadomienie zwykle otrzymane pisemnie, minister na wypadek wątpliwości posiada paszporty, które stwierdzają jego charakter”¹.

Ta koncepcja, uwzględniająca wymogi praktyki, tak powszechnie się odtąd przyjęła, że wypowiedzi na rzecz owej dawniejszej tezy wydają się raczej nieporozumieniem².

imaźaao—źft na czas pełnienia misji ustaje możność pociągnięcia Qp5*a An nHpoY/jedzialno&ń — tak w kraju przyjmującym, jak i wysyłającym — z ty-tułu działań, które    p^d rozpoczęciem misji. Natomiast' immunitet

nie przysługiwałby posłowi ęp do czy.nn o ścinie u rzędowych^ przedsięwziętych już w czasie jej trwania. Pogląd ten, wywodzący się od Ulpiana, w piśmiennictwie dyplomatycznym rozwija już Villadiego³. Przyłuski spod immunitetu przyznawanego posłom „na czas, na który powierzono im misję”, wyłącza wypadek, „gdyby poseł przypadkowo nawet w czasie misji zobowiązał się, że coś da lub uczyni”⁴. Pasquale wyjaśnia obszernie, że chodzi o to, aby poseł nie był molestowany w czasie misji następstwami swoich poprzednich działań, zarazem jednak, aby „pod pretekstem misji nie uzyskał możności przywłaszczania sobie rzeczy cudzych”¹³⁶.

pogląd ten, z którego zresztą w praktyce nie wyciąganopełnych^konsekwencji¹³⁷, wiązał się z misjami doraźnymi, kiedy można ,byłQ    .posłowie w pełni

się naTńcii jkoiiwiilnlJ^ i szybko je zakończą, kiedy nadto-utrzymywał ich tradycyjnie władca przyjmujący. Zaciąganie zobowiązań mogło być w tych warunkach uwa-żane za wykraczające przeciw celowi misji. Ale uległo to zasadniczej zmianie, gdy rozpowszechniły się i stałe misje. Poseł stale przebywający za granicą nic mógł już koncentrować się wyłącznie na swoich zadaniach urzędowych. Margines życia prywatnego musiał być u niego szerszy. W dodatku nie utrzymywał go już władca przyj-mujący. Mógł on więc znaleźć się w wielu sytuacjach, wkraczających w sferę miejscowego prawa. Właśnie też rozpowszechnienie się misji stałych zrodziło koncepcję eksterytorialności, a tej następstwem było rozciągnięcie immunitetu także i na dzia-

łania, którę po§eł przed sic weźmie już w czasie pełnienia misji. Objęcie immunitetem całego okresu pełnienia misji uzasadni w dłuższym wywodzie Vattel⁵.

Podobnie, jak z początkiem, ma się rzecz i z końcem przywilejów. Okoliczność kładąca kres misji nie oznacza jeszcze wygaśnięcia przywilejów, choć wypowiedzi niektórych dawniejszych autorów postulowały ograniczenie ich do czasu pełnienia misji⁶. Praktyka, z nielicznymi wyjątkami, od początku nic szła po takiej linii⁷.

Vattel daje wyraz powszechnie już przyjętej zasadzie, gdy powiada: „Dla powodzenia misji jest konieczne, aby ambasador miał zapewnione również bezpieczeństwo, niezależność i nietykalność przy odjeździe, jak przy przyjeździe”⁸. Potwierdzają to i inni XVIII-wicczni autorzy, jak Rćal⁹ lub Martens, dla którego ramy czasowe przywileju wytyczone są wjazdem do kraju przyjmującego i wyjazdem z niego¹⁰. Nawet gdy misja posła dobiega kresu w atmosferze napięcia lub wskutek wybuchu wojny, należy mu zezwolić na bezpieczny wyjazd¹¹, a póki nie wyjedzie, uznawać nadal jego przywileje, chyba że przekroczyłby wyznaczony termin wyjazdu albo tak się z wyjazdem ociągał, że można wnosić, iż zamierza pozostać w kraju, w którym pełnił misję¹². Tak też w razie upadku państwa, które poseł reprezentował. Stanisław August w listach pożegnalnych do polskich dyplomatów, pisanych z Grodna po trzecim rozbiorze, wyraża nadzieję, że będą „korzystać z immunitetów prawa narodów aż do chwili, w której będą mogli opuścić miejsce swojej siedziby’*¹³.

Koniec misji zakłada na ogół wyjazd w niezbyt długim czasie. Państwo przyjmujące może wyznaczyć posłowi fermni, po "którym będzie uważało jego przywileje za wygasłe. Termin'taki wyjątkowo bywa określany i w przepisach ogólnych. Według XVIII-wiccznej tjstawy portugalskiej immunitet poselski wygasa w 10 dni po zakończeniu misji¹⁴./

Ale najbardzfef fygofystyczne były przepisy polskie. Omawiana już konstytucja sejmowa z r. 1683 postanawiała, że obcy posłowie „po odebranej ekspedycji firtibus Regni excedere powinni in spatio trzech niedziel. W czym jeżeliby woli naszej i prawu temu ciż posłowie uczynić dosyć nic chcieli, tedy z nimi secundum rigorem pomicnio-nych konfederacji postąpiemy, i już więcej securitate charakteru swego non gau-debunt. Czego wielmożni marszałkowie Obojga Narodów pro munere officii przestrzegać powinni będą i przyjeżdżającym tu posłom to prawo opowiedzieć”¹⁵. Długo-

1

^1,1 Calliercs, wyd. II, II, 148.    ¹ Va«cl, IV, VII, § 83.

2

   Tego zdania, co Vattcl, jest np. i Rćal, 283 i 340. Niemniej, Wyrwicz, 680, powiada, że nikt nie korzysta z przywilejów, „jeżeli nic jest przyjętym i uznanym od pana tego kraju”. Podobnie Krótkie zebranie, 160.

3

   Villadicgo. n, kw. V. 1 i 3.    ⁴ Przyłuski, f. 349.

4

Pasąuale, LXXIU (430 n.).    ¹³⁷ Zob. Maulde, II, 35 n.; Adair, 68.

5

   Vattel, IV, VH, § 92.

6

   Tak np. Dolct, II (91 n.); Marselaer, II. XIII. Zob. też Maulde, II, 312 n.

7

   Zob. np. Maulde, II, 376 n. ⁸ Vattel, IV, IX, § 125.

8

¹⁴³    Rćal, 339 n. ¹⁰ (G. F.) Martens PDG, VII, V, § 186.

9

¹⁴⁴    Zarządza to wyraźnie np. pkt XIII przepisów pochodzących od cesarza Karola V —

10

(G. F.) Martens AGV, I, 369 n. Zob. też Zufliga, I, f. 47.

11

^ł45 Zob. np. Vattel, jw.; Real, 268.

12

¹⁴⁶    Z listu do charge d'affaires w Wiedniu, Łempickiego, z 9II 1795 (oryginał w j. francuskim) —

13

cyt. wg (R.) Przcździcckicgo DDR, 974.

14

   Portugalski Zbiór praw zV. 1747, ks. III, tył. IV — (G. F.) Martens AGV, II, 362 n.

15

   VL, V, 660. Zob. też Skrzctuski, H, 294 n.

\