71612 skanowanie0013

procesów, które uchwyciliśmy już dostatecznie wyraźnie. Ze względów praktycznych warto odróżnić zmiany wewnętrzne od zmian spowodowanych przez kontakt z innymi wspólnotami językowymi. Nie można przeprowadzić ostrej granicy między tymi dwoma rodzajami zmian, bowiem każdy język indywidualny jest osobnym bytem psychologicznym, tak iż wszystkie jego zmiany wewnętrzne są zapewne w ostatecznym rachunku szczególnymi formami zmian spowodowanych przez kontakt. Rozróżnienie to ma jednak dużą wartość praktyczną, tym większą, że antropologowie i socjologowie zdradzają pewną skłonność do zbyt pochopnego upatrywania źródeł wszelkich zmian językowych w zewnętrznych wpływach etnicznych i kulturowych. Ogromny wysiłek badawczy, poświęcony historii poszczególnych języków i grup językowych, przemawia.wyraźnie za tym, że najpotężniejszymi czynnikami różnicującymi nie są, jak zwykło się sądzić, wpływy zewnętrzne, lecz zachodzące powoli- nieodwracalne, nieświadome zmiany w pewnych określonych kierunkach, które, jak się wydaje, zawarte są implicite w systemie fonetycznym i morfologicznym samego języka. Takie „dryfowanie” języka jest mocno uwarunkowane przez nieuświadomione wyczucie jego formy, a dokonuje się wskutek niezdolności istot ludzkich do realizowania idealnych wzorców w ustalony raz na zawsze sposób.

Zmiany językowe można podzielić na zmiany fonetyczne, zmiany formy oraz zmiany słownictwa. Spośród tych trzech rodzajów zmiany fonetyczne są, jak się wydaje, najważniejsze i najtrudniejsze do bezpośredniego obserwowania. Czynniki, które prowadzą do zmian fonetycznych, są prawdopodobnie wielce złożone i niewątpliwie obejmują działanie trudno uchwytnego symbolizmu, który określa wzajemne stosunki różnych grup wieku. Nie wszystkie jednak zmiany fonetyczne można wyjaśnić w terminach symbolizmu społecznego. Wydaje się, że wiele z nich jest następstwem nieuświadomionej tendencji do ekonomii w wytwarzaniu dźwięków i ich kombinacji. Najbardziej uderzającą cechą wewnętrznej zmiany fonetycznej jest wysoki stopień jej regularności. Właśnie ta regularność, niezależnie od jej ostatecznych przyczyn, w większym stopniu niż jakikolwiek pojedynczy czynnik przyczyniła się do tego, że lingwistyka osiągnęła godny pozazdroszczenia poziom ścisłości jako dyscyplina historyczna. Zmiany w formie gramatycznej idą często w ślad za destrukcyjnymi zmianami fonetycznymi. Obserwujemy liczne przypadki „wygładzania” przez odpowiednie nowe formy nięregulamośei, które są następstwem zmian fonetycznych. Łączny efekt tych korekcyjnych zmian bywa dostatecznie znaczący, by zmodyfikować strukturę języka w wielu szczegółach, a niekiedy nawet w jej rysach podstawowych.

Zmiany w słownictwie powodowane są przez rozmaite przyczyny, z których większość ma charakter raczej kulturowy niż czysto lingwistyczny. Na przykład, zbyt częste użycie słowa degraduje je czasem do roli terminu banalnego, który wymaga zastąpienia nowym słowem. Z drugiej strony, zmiany w postawach ludzkich mogą spowodować, że tradycyjna zawartość znaczeniowa słowa staje się nie do przyjęcia dla młodszego pokolenia; a wtedy słowo zaczyna być przestarzałe. Prawdopodobnie najważniejszym źródłem zmian w słownictwie, jest tworzenie nowych słów na drodze analogii, których podstawą jest niewielka liczba szczególnych słów.

Spośród zmian językowych wywołanych kontaktami o bardziej oczywistym charakterze jedna odgrywa bodaj najważniejszą rolę w historii języka: jest nią „zapożyczanie” słów poprzez naruszanie granic językowych. Zapożyczenia te idą naturalnie ręka w rękę z dyfuzją kultur. Badanie pochodzenia słów danego języka dostarcza często ważnych informacji o kierunkach wpływów kulturowych. Słownictwo angielskie, na przykład* jest bardzo uwarstwione w sensie kulturowym. Warstwy zapożyczeń z wczesnej łaciny,

57