n (105)

160

trwały pobyt w Polsce wielu posłów świadczy, żc restrykcji tej nie stosowano w praktyce zbyt ściśle. Zdarzało się jednak, że poseł, ostrzeżony o upływie ustawowego terminu, na wszelki wypadek przenosił się do klasztoru¹.

Dość doktrynersko brzmi wypowiedź Vattela, że poseł zachowuje przywileje „aż do powrotu do swego władcy, któremu winien zdać sprawę ze swej misji”². Teza to nierealna o tyle, że rozciąga zobowiązanie władcy przyjmującego na sferę, na którą nie może on mieć wpływu. Chodzi tu już nie o czasowy, a o terytorialny zasięg immunitetu. To zaś całkiem inne zagadnienie.

KWESTIA MIEJSCA

Przywileje przysługują posłowi w każdym razie w kraju, w którym jest akredyto-wany^Równie bezspornie nie przysługują mu w kraju wysyłającym. Pytanie nato-miaŚtTczy rozciągają się w jakimś stopniu na kraje trzecie?

Niektórzy z wczesnych autorów rozstrzygają ten problem pozytywnie. Bernard du Rosier twierdzi, że „jakimkolwiek ambasadorom”, również wysłanym przez nieprzyjaciół, przysługuje „bezpieczeństwo drogi” wobec „wszystkich ludów, narodów i królestw”, że nie należy im czynić w podróży przeszkód, a kto by je czynił, gwałci „sojusz rodzaju ludzkiego i prawo wszystkich narodów”³. Niemniej kategorycznie wypowiada się Villadiego, a z autorów nieco późniejszych Kirchner i Zuniga⁴.

Praktyka świadczy jednak, że już w czasie, gdy głoszono takie opinie, na „bezpieczeństwo”, czasem, co prawda, i więcej — na uroczyste przyjęcie, mogli liczyć tylko posłowie krajów zaprzyjaźnionych⁵. Pozycja innych była bardzo niep^ynałT⁶. Bywali molestowani, więzieni, władca wysyłający musiał ich wykupywać. Na Wschodzie wręcz nie byli pewni życia. Bezpieczeństwo zapewniała tylko salwafi>vąrtlia⁷._ Rozsądny poseł podejmował wszelkie środki ostrożności. Tak więc w r. 1474 posłowie weneccy do Moskwy i Persji, mający przejechać przez Polskę, poprosili o pozwolenie przejazdu, a złożywszy królowi kosztowne dary otrzymali eskortę, która czuwała nad nimi w podróży⁸.

Głośnym echem rozległo się zabicie w r. 1541 w czasie przejazdu przez terytorium mediolańskie, od 1535 należące do Hiszpanii, dwóch ambasadorów francus.

kich: Antoniego de Rincon i Cezara Fregoso, z których jeden wracał ze Stambułu, drugi — z Wenecji. Bezpośrednio odpowiedzialny był gubernator Mediolanu¹³⁷, ale winę przypisywano w dużej mierze samemu Karolowi V^{9 10 11}.

Omawiają ten wypadek — czasem jako jedyny lub niemal jedyny nowożytny — nawet autorzy zasadniczo ograniczający się do przykładów antycznych. Zabójstwo wywołało oburzenie w całej Europie. Autorzy, pozostający w kręgu wpływów habsburskich, podejmują więc obronę cesarza i jego gubernatora¹³⁹. ^Wywodzą, że nie nja powszechnie obowiązującej zasady prawnej, która by nakazywała przyznawać posłowi jakiekolwiek"nrz\⁷wileic_wj^    WTcaidym razie uprzywilejowa

nego traktowania nic może oczekiwać poseł jadący w misji wobec suwerena terytorium tranzytowego „nieprzyjaznej”, zwłaszcza gdy nie ujawnia swojego charakteru lub brak mu zezwolenia na przejazd.    p^^c'^oMiniti r^IT^rrTn jako nie-

odzowny warunek uprzywilejowanego traktowania w tranzycie wysuwają zresztą, i konkręian.przepisy wydane właśnie Rgcz    V, byc może’w związku z tą gło

śną ^sprawą¹².

Autorzy po stronie habsburskiej nie zaangażowani, a także późniejsi, dla których sprawa dwu nieszczęsnych ambasadorów Franciszka I dawno straciła posmak aktualności, też zresztą nic opowiadają się kategorycznie za immunitetem. Albo mu przeczą¹³, albo przedstawiają sprawę jako sporną¹⁴, albo uzależniają immunitet od uzyskania zgody na przejazd¹⁵, albo wreszcie — i ten pogląd z czasem się upowszechnia — uważają, że prawo nie żąda uprzywilejowania, ale przemawiałaby za nim kurtuazja^{16 17}.

Wypadków zaś nieuprzejmego, nawet brutalnego traktowania posła w czasie przejazdu nie brakło i nadal¹⁵.

1

Wypadek taki przytacza Lengnich, IV, X, § 6 (wg wyd. I miał on miejsce w r. 17|9. wg wyd. II — w r. 1690).

2

^,so Vattel, jw. Podobnie Real, 340 (a za nim Wyrwicz, 681) niezbyt konsekwentnie, sam bowiem przeczy posłowi immunitetu w krajach trzecich.

3

   Du Rosier, XXIII.

4

   Yilladiego, U, kw. V; (zob. też Garda Arias DDGW, 320); Kirchner. I. II, § 93; Zufliga, I, f. 42».

5

   Zob. Maulde, II, 161 n.

6

   Tamże, II, 34-35, 43-44, 160. Długosz, XI (t. IV, 167-168) podaje przykład z r. U14. gdy

7

Węgrzy uwięzili wracającego z Turcji posła polskiego Grzegorza Ormianina.

8

^,S5 Por. wyżej, s. 129-130.    ⁸ Długosz, XII (t. V, 567).

9

Był to Alfonso de Avalos markiz dcl Vasto.

10

^,9< (Ch.) Martcns CC, I, 387 n.; Flassan, n, 9 n.; Hill, II, 456 n.

11

¹³⁹ Tak np. sympatyzujący z Habsburgami Warszewicki, 42 n.; Niemiec Kirchner, I. VIII, §§ 17-18; Ślązak Krośnicki, tezy 52-53; Flamand, więc poddany hiszpański, Marsclaer, II, XIII. Hiszpan Zuńiga, I, f. 60 n., wręcz apoteozujc pozbawienie życia obu posłów, jednego przedstawiając jako zdrajcę, drugiego — jako spiskowca.

12

   (G. F.) Martens AGV, I, 373, pkt XV.

13

   Tak Tcxtor, XIV, § 37, oraz Rćal, 147-163, 230 i 253, który — choć Francuz — uważa, żc nie pogwałcili prawa narodów ani Karol V w wypadku Rincon-Fregoso, ani Rosjanie w wypadku

14

Montiego, ani Karol XII w wypadku Patkula. Za nim powie i Wyrwicz. 680, że posłowie przejeżdżający przez kraje trzecie „podlcgSją onych zwierzchności”.

15

Tak Gcntilis, U, 3; Ayrault RIP, XVIII.    ^ł63 Tak np. Rachel, II, § LXIX.

16

Tak — może pierwszy — Hotman, f. 76 n. Tak Grocjusz, II, XVIII, V, wg którego złe potraktowanie posłów w kraju trzecim stanowiłoby „uchybienie przyjaźni i godności bądź to osoby, która wysłała posłów, bądź też osoby, do której posłów wysłano”,. Tak dalej Zouchc, II, IV (99); Callićres, II, 9 n.; (G. F.) Martens PDG, VII. XI, dla którego jest to „sprawa grzeczności, a nie obowiązek prawa narodów”.

17

   Dcgert AP, 230 n., przytacza bezskuteczną interwencję francuską (1571) na rzecz uwolnienia zatrzymanego przez Wcnecjan'posła sułtańskiego. Kilka analogicznych przykładów zob. Adair, 111, n.

\