SNB13670

84 Osoby niepełnosprawne w Polsce w lalach dziewięćdziesiątych

raportowanym pogorszeniem stanu zdrowia nie stanowiło bodźca do p^,. mowania pracy, choć oczywiście nie wykluczało jej. Analiza struktury!?' ku wykazuje, źe w takiej sytuacji (wiek powyżej sześćdziesiąt lat w pizypj ku kobiet i sześćdziesiąt pięć lat w przypadku mężczyzn) znalazły w 1999 roku sześćdziesiąt dwie kobiety (31 %) oraz dwudziestu jeden m? czyzn (10,5%). Ze względu na kryteria wieku zastosowane w badjj z 1993 roku, nikt z naszych aktualnych respondentów nie przekroczył^ demdziesiątego piątego roku życia, a więc nikt nie przekroczył gr^ wczesnej starości zwanej w gerontologii przedziałem „młodzi-starzy".

Oficjalna wykładnia ideologii rehabilitacyjnej stwierdza, że każda ou ba niepełnosprawna, nawet z najpoważniejszymi uszkodzeniami orga^ mu zachowuje pewne sprawności i dyspozycje, które przy zastosować odpowiednich środków i w odpowiednich warunkach mogą stać się stawą szkolenia, a następnie wykonywania pracy zawodowej. Wyko,* wanie pracy zawodowej przez osoby niepełnosprawne jest natomiast n&. wszechnie utożsamiane z sukcesem rehabilitacji. W praktyce istnie* niewątpliwie skrajne przypadki głębokich postaci niepełnosprawności które uniemożliwiają podjęcie jakiejkolwiek pracy. Przez wiele lat w P_&;. sce orzeczenia takie były jednak zbyt często ferowane przez Kon% ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia, niejako z góry wykluczając możliwości zatrudnienia osób ciężej poszkodowanych, a przede wszystkim oddziałując w określony, demobilizujący sposób na motywację do pracy jj. mych osób niepełnosprawnych. Wśród naszych respondentów orzeczeń* takie otrzymało sześćdziesiąt pięć osób (32,5%), w tym czterdzieści (20%) znajdujących się aktualnie w wieku produkcyjnym. Należy także uwzględnić fakt, że wieloletnie zaniedbania w kwestii rehabilitacji zawodowej i systematycznego wdrażania do aktywności zawodowej osób nie posiadających przeciwwskazań do zatrudnienia, pozbawiło je gotowości i motywacji do wykonywania pracy, szczególnie w starszym wieku i w oblicz, potęgujących się dolegliwości i ograniczeń funkcjonalnych.

Zestawienie danych na temat wieku i formalnych możliwości wykonywania pracy (i niepodejmowanie tu dyskusji z ich zasadnością) pokazuje, że około 40% naszych respondentów znajduje się oficjalnie w wieka i kondycji zdrowotnej wskazujących na zdatność do podjęcia zatrudnienia. Poza czynnikami motywacyjnymi utrudnienie przy znalezieniu i wykonywaniu pracy stanowi jednak także struktura wykształcenia badanej grupy. Ponad połowa z nich ma ukończone lub nieukończone wykształcę-

nie podstawowe, a jedna czwarta zasadnicze zawodowe. Wiele osób niepełnosprawnych fizycznie mogłoby wykonywać pracę umysłową, jednak do tego niezbędne jest co najmniej wykształcenie średnie.

Kwestia niskiego wykształcenia i braku właściwych, atrakcyjnych na obecnym rynku pracy kwalifikacji, jest jednym z głównych problemów populacji osób niepełnosprawnych w Polsce, także osób relatywnie młodszych. Stanowi ona jedną z najistotniejszych barier dla właściwego funkcjonowania tych osób w społeczeństwie, która jednocześnie przesądza o podwyższonym ryzyku ich marginalizacji. Mimo wzrostu poziomu wykształcenia osób niepełnosprawnych w ostatnich latach, jest on stale znacznie niższy w porównaniu z ogółem ludności. Według badania GUS w 1997 roku niepełnosprawni ogółem (wszystkie rodzaje niesprawności) mieli prawie dwukrotnie częściej wykształcenie podstawowe lub niższe niż ludność Polski, a ponaddwukrotnie rzadziej - wykształcenie wyższe. Szczególnie niski jest poziom wykształcenia inwalidów z orzeczeniem o niezdolności do pracy w rolnictwie oraz osób niepełnosprawnych bez orzeczenia KIZ, zwłaszcza kobiet.

4.1. Zatrudnienie i kwalifikacje

Mimo że kwalifikacje do wykonywania jakiejś pracy zawodowej posiada 35.5% osób, tylko 14% aktualnie taką pracę wykonuje (wśród nich trzy osoby mimo osiągnięcia wieku emerytalnego), a trzy osoby są zarejestrowane jako bezrobotne i poszukują pracy. Spośród obecnie niepracujących 12,9% osób pracowało w ciągu ostatnich sześciu lat przez pewien okres czasu, jednak z różnych powodów zrezygnowały z pracy. Przyczyną rezygnacji było w większości przypadków pogorszenie stanu zdrowia i zaawansowany wiek, a tylko w kilku przypadkach była to likwidacja zakładu pracy lub konieczność sprawowania opieki nad inną osobą w rodzinie. W tym samym czasie 9,5% osób próbowało znaleźć pracę, jednak poszukiwania te nie były uwieńczone sukcesem. Preferowaną formą zatrudnienia była praca chałupnicza, jednak oferta takiej pracy na rynku kurczy się coraz bardziej. Osoby poszukujące zatrudnienia na otwartym rynku pracy przekonywały się, że osobie niepełnosprawnej trudno jest spełnić oczekiwania pracodawców lub też że wynagrodzenie nie jest współmierne do wysiłku. Ta ostatnia sytuacja odnosi się także do zatrudnienia w zakładach