SNB13679

102 Osoby niepełnosprawne w Polsce w lalach dziewięćdziesiątych

dentom niewątpliwie trudniej było wyartykułować niezadowolenie

umiejętności. Z drugiej strony, należy jednak pamiętać o tym, że res

rlpntrtm nipu/atnlnino fnirlniai Kirln ___ rUn,

uruchomionych na rzecz osoby niepełnosprawnej zależy tu od wielu

cji panujących w rodzinie, niż obiektywnych, niezależnych od niczv’ dobrych chęci trudności. Problematyka emocji, wzajemnych relacji w ^C” dżinie jest skomplikowana i zindywidualizowana, a ilość zasobów i dzj^

^czyn

ników wewnętrznych — choćby takich jak miejsce niepełnosprawnego w strukturze rodziny, zdolności do empatii, kultury codziennego współży cia czy istniejących wzorów kulturowych regulujących wzajemne zob₀wiązania. Mimo tych zastrzeżeń jest ewidentne, że to przede wszystkim problemy materialne rodzin wysuwają się na plan pierwszy. Wielu z na szych respondentów żyje w autentycznej biedzie, a ta powoduje też bez-radność i w innych aspektach życia rodziny.

Istnieją pewne różnice pomiędzy reprezentantami poszczególnych wy-różnionych w poprzednim badaniu typów w sposobie postrzegania i deklarowania poszczególnych deficytów. Osoby z grupy aktywnych wyraź-nie lepiej oceniają atmosferę rodziny - zrozumienie potrzeb i gotowość niesienia pomocy. Świadczy to o lepszym wsparciu emocjonalnym, jakie znajdują w swoich rodzinach, co niewątpliwie pomaga w prowadzeniu twórczego, aktywnego życia. Relacja ta ma jednak charakter sprzężenia zwrotnego; osoby czynne, aktywne, czyniące wysiłki na rzecz przezwyciężania swojego kalectwa wyzwalają wokół siebie lepszą atmosferą niż osoby oczekujące wyłącznie pomocy i współczucia. Osoby z tej grupy nieco lepiej też oceniają zasoby materialne swoich rodzin.

Osoby pasywne stosunkowo najlepiej oceniają umiejętności rodzin potrzebne do wspomagania różnych potrzeb życiowych niepełnosprawnych. Te umiejętności są szczególnie niezbędne w przypadku osób biernych życiowo, ale też mogą tę bierność pogłębiać. Jednostki wyizolowane i upośledzone statusowo najrzadziej mają wokół siebie osoby gotowe do niesienia pomocy, okazujące zrozumienie, a także stosunkowo najrzadziej wyrażają przekonanie, że warunki materialne ich rodzin pozwalają na sprawowanie właściwej opieki.

Porównanie potencjału opiekuńczego rodzin z sytuacją z 1993 roku wskazuje na dokonanie się w nim zmian. Pogorszyły się nieco warunki materialne niezbędne do sprawowania opieki, oraz umiejętności osób sprawujących opieką. Wyraźnie pogorszyła się gotowość do niesienia pomocy (jako całkowicie wy starczającą uznało ją wówczas prawie 80% ba-

danych). Zwiększył się natomiast czas, który można przeznaczyć na opiekę (posiadanie potrzebnej ilości czasu do sprawowania niezbędnej opieki zadeklarowało w 1993 roku 41% badanych). Zmiany te można więc w znacznym stopniu wiązać ze „starzeniem się” rodzin i gospodarstw domowych. Mniej pieniędzy, większe trudności przy udzielaniu pomocy, mniejsza gotowość do niej - gdyż trzeba myśleć o własnych problemach i ograniczeniach zdrowotnych, za to więcej czasu.

Postrzegane deficyty potencjału opiekuńczego są w znacznej mierze uzależnione od ciężkości kalectwa podopiecznego i związanym z tym zakresem niezbędnej pomocy, ale także są funkcją statusu i ogólnej zamożności rodziny (standardu materialnego i mieszkaniowego), które wyraźnie te deficyty zmniejszają. Zmienne statusowe mają największy wpływ na wymiar materialny potencjału opiekuńczego, jednak nie są one obojętne i dla innych wymiarów. Nie różnicują natomiast w wyraźniejszy sposób ocen poszczególnych wymiarów deficytu cechy demograficzne (wiek, płeć) samej osoby niepełnosprawnej.

Niezależnie od pomocy otrzymywanej od rodzin orientacyjnie połowa osób niepełnosprawnych zamieszkujących wraz z rodzinami (55,6%) ma także stałe obowiązki na rzecz domu i innych domowników. Zdecydowanie najczęściej obowiązki takie posiadają osoby aktywne, a następnie upośledzone statusowo, natomiast wśród osób pasywnych i wyizolowanych deklarowane są one już rzadziej. Najczęściej są to lżejsze prace domowe -jak gotowanie, zmywanie, niewielkie porządki domowe, drobne naprawy, praca w ogródku. Stosunkowo często osoby niepełnosprawne robią zakupy na rzecz domu, sprawują opiekę nad innymi, nieletnimi lub bardziej chorymi członkami rodzin. W ocenie prawie połowy osób mających takie obowiązki - wymagają one znacznego wysiłku i są dla nich zbyt obciążające. Istnieją także rodziny (13%), w któiych na osobach niepełnosprawnych spoczywają wszystkie obowiązki, także związane z wykonywaniem cięższych prac domowych. Jest to przede wszystkim nieuniknione w rodzinach składających się z samych osób niepełnosprawnych, na ogół starszych wiekiem. Zdarza się także, że osoby niepełnosprawne ali-mentują ze swoich skromnych rent lub emeiytur bezrobotnych członków rodziny.

Zakres obowiązków na rzecz domu i domowników zmniejszył się nieco w ciągu ostatnich sześciu lat. Uprzednio codzienne obowiązki domowe realizowało 64,8% badanych. Struktura tych obowiązków pozostała bez