n (117)

182

mieszkają z nim razem^{1 2}. Są jednak przykłady uszanowania i tych mieszkań. Gdy w r. 1637 w Wenecji dwaj miejscowi obywatele schronili się naprzeciw rezydencji ambasadora angielskiego lorda Feildinga w domu zamieszkanym przez jego świtę, władze weneckie tak długo wstrzymały się z wkroczeniem do tego domu, aż Karol 1, do którego ambasador zwrócił się po instrukcje, upoważnił go do wydania zbiegów^{15 5}. W kilka lat potem (1641 r.) parlament angielski przeprosił ambasadora francuskiego za przeszukanie domu Angielki, którego część zajmował sekretarz ambasady³.

Niektórzy ambasadorowie, zwłaszcza francuscy, domagali się nietykalności całej dzielnicy (Jranchise du ąuartier), okalającej ich rezydencję. Była to rozszerzająca interpretacja zasady eksterytorialności, w kilku stolicach⁴ przez pewien czas uznawana. Ale w drugiej połowie XVII w. doszło na tym tle do zasadniczych konfliktów.

Ostry spór między Francją a papiestwem, który wobec nieustępliwości ambasadora francuskiego, marszałka de Creąuy, ciągnął się parę lat (1662-1664) i groził niemal wojną, zaczął się od tego, te miejscowe organa aresztowały za długi kupca zamieszkałego w pobliżu ambasady, co de Cróquy uznał za naruszenie owej franchise⁵*⁹. Energiczny papież Innocenty XI postanowił z nią zerwać. Uzgodnił to z cesarzem i szeregiem królów (także z królem Polski); tylko Ludwik XIV upierał się przy przywileju. W r. 1687 doszło więc do nowego konfliktu, gdy do Rzymu przybył nowy ambasador Francji, markiz Lavardin, w asyście aż ośmiuset zbrojnych, których rozmieścił dokoła swej rezydencji. Papież odmówił mu audiencji, zakazał swoim ministrom jakiegokolwiek z nim kontaktu, a w końcu go wyklął. Spór więc trwał i załagodzony został dopiero w r. 1693 za innego już papieża, Innocentego XII^{6 7}.

W Hiszpanii już w r. 1663 chciano ograniczyć podobne uroszczenia^16Q, ale ugięto się (1680 r.) przed ambasadorem francuskim, markizem de Villars, który uważał za niedopuszczalne, aby miejscowy urzędnik nawet przechodził ulicą obok ambasady⁸. Dopiero po śmierci Ludwika XIV ponowiono przepis, zacieśniający immunitet do samej rezydencji ambasadora; odrzucając moszczenia francuskie podkreślano, że ambasadorowie hiszpańscy w Paryżu z analogicznego przywileju ani nie korzystają, ani go nie żądają⁹.

Stopniowo i Francja, coraz bardziej w swoim uporze osamotniona, zrezygnowała z przywileju dzielnicy. Gdy w r. 1759 świta posła francuskiego w Genui, kawalera de Chauvelin, obiła przechodzącego obok jego rezydencji funkcjonariusza miejskiego,

Chauvelin oddal swoich podwładnych do dyspozycji miejscowych władz, które zresztą zaniechały pociągnięcia ich do odpowiedzialności¹⁰.

Nauka wypowiadała się kategorycznie przeciw przywilejowi dzielnicy¹¹.

AZYL

Niemniej spornym, a bardziej od immunitetu dzielnicy rozpowszechnionym odgałęzieniem zasady nietykalności siedziby, też znajdującym dogodną podstawę w koncepcji eksterytorialności, była instytucja azylu.

Schronienia prześladowanym udzielały tradycyjnie miejsca „święte*’. Pretendowały do tego przywileju i świątynie greckie czy rzymskie, i średniowieczne kościoły. Sakralnie zrazu pojmowany charakter misji posła sprawił, że i jemu zezwalano chronić tych, którzy obawiali się gniewu miejscowego władcy. Obojętne było początkowo, czy chodzi o różnicę przekonań politycznych lub religijnych, czy o zabójstwo lub kradzież. Charakterystyczne też, że wcześniejsi autorzy na ogół bronią instytucji azylu. Tak, z całym aparatem humanistycznej retoryki, Pasąuale¹². Marselaer wymienia udzielanie azylu na pierwszym miejscu wśród przywilejów posła, podkreślając sakralny walor tego prawa: „Zwykło się bowiem ich [posłów] siedzibie przyznawać ten zaszczyt, iżby nic tylko domownikom, lecz nawet przestępcom i zbiegom była czymś na kształt świętej kotwicy, schronienia i ołtarza”¹³.

Oparciem dla Marsclaera są normy ustawowe, jakie obowiązują w państwach habsburskich. Przepisy pochodzące od Karola V nakazywały, też na pierwszym miejscu, „ aby domy ambasadorów służyły za nienaruszalne schronienie, jak niegdyś świątynie bogów i aby nic było dozwolonym nikomu, pod jakimkolwiek pretekstem, naruszać to schronienie”¹⁴. Jeszcze w r. 1644 rezolucja cesarska potwierdzała, że prawo udzielania azylu obejmuje „mieszkania ambasadorów”¹⁵.

Praktyka pierwszej fazy omawianego okresu dostarcza także niejednego dowodu, że zasada azylu była powszechnie uznawana¹⁶. Kiedy w r. 1586 podejrzewano ambasadora francuskiego w Londynie L’Aubespine, że ukrywa spiskowca Babingtona, obstawiono strażą rezydencję ambasadora, ale nie ośmielono się do niej wkroczyć¹⁷⁰. Kiedy w XVII w. urządza się w Anglii istne łowy nie tylko na księży katolickich, ale i na „rekuzantów”, uchylających się od anglikańskich nabożeństw, ścigani znajdują nieraz schronienie w katolickich ambasadach, a w r. 1624 Jakub I wyjaśnia Izbie Gmin, że domy ambasadorów są miejscami uprzywilejowanymi, nie wolno więc poszukiwać w nich rekuzantów¹⁷¹. Ambasadorowie weneccy na ankietę swego rządu odpowiedzie-

\

i

1

   Zob. Moser, XVII, § 24.

2

   Adair, 212 n.

3

¹⁹⁴ Tamże, 215.

4

¹⁹⁷ Adair, 222, stwierdził szanowanie tego przywileju w Rzymie, Madrycie, Lizbonie i Wenecji, a we Frankfurcie w okresie Sejmu Rzeszy.

5

¹⁹⁴ (Ch.) Martens CC, I, 409 n. i NCC, I, 546 n.; Hill, III, 64 n.

6

¹⁹⁹ (Ch.) Martens CC, I, 343 n.; Hill, m, 201 n.

7

   Auto III (Felipe IV, 1663) — (G. F.) Martens AGV, II. 358.

8

   (Ch.) Martens CC, I, 340 n.; Flassan, IV. 25 n.

9

¹⁶¹ Auto IV (Felipe V, 1716) — (G. F.) Martens AGV, II, 359 n.

10

   (Ch.) Martens CC, I, 383.

11

   Wicąuefort, I, XXVIII; Rynkershock, XXI; Vattcl, IV, IX, § 118; Rć&l, 119 n.; (G. F.) Martens PDG, § 192.

12

   Pasąuale, LXXVI in fme. ¹³ Mareclacr, U, XV.

13

¹⁶⁷ (G. F.) Martens AGV, I, 369. ^łtt> Tamże, H, 389 n.

14

¹⁶⁹ Co do późnego średniowiecza i wczesnego renesansu — zob. Maulde, U, 42.

15

^1,0 Adair, 207.    ¹⁷¹ Tamże, 211 n.

16

S. E. NahUk: Narodziny dyplomacji    1S