n (124)

196

Wobec rozbieżności w praktyce, a małego zainteresowania doktryny, trzeba przyjąć, że w dziedzinie celnej brak było w omawianym okresie ogólnej normy prawa narodów, a uprzywilejowane traktowanie posła, o ile w ogóle miało miejsce, wynikało z przepisów wewnętrznych lub ze względów kurtuazyjnych. Jedynie wypadek lorda Manchester pozwalałby doszukiwać się zalążka przyszłej normy prawa międzynarodowego²⁶⁸.

Dziedzina podatkowa była mniej kontrowersyjna od celnej. Nie dotyczy jej ani jeden z opublikowanych wypadków z praktyki dyplomatycznej, a z przepisów ustawowych tylko pochodzące od cesarza Karola V mówią o zwolnieniu ambasadora i jego świty od wszelkich „podatków”, opłat i ciężarów”^{1 2}. Parlament angielski w połowie XVII w. zwalnia poszczególnych posłów, w miarę jak o to występują, zarówno od podatków bezpośrednich, jak i pośrednich (exciseś)²¹⁰. W nauce dopiero Vattel poświęca tej sprawie więcej uwagi. Zwolnienie z podatków bezpośrednich i danin uważa on za zrozumiałe, bo łączą się one „z charakterem poddanego państwa”. Nie widzi za to racji zwalniania posłów od podatków pośrednich, choć powtarza za Wicąuefortem informację, że w Holandii posłowie nie opłacają podatków związanych z zakupem niektórych produktów żywnościowych³.

Rozwój praktyki omawianego okresu podsumowuje Martens. Za niewątpliwe uważa tylko zwolnienie od bezpośrednich podatków osobistych, już natomiast mienie posiadane w charakterze prywatnym podlega w zasadzie opodatkowaniu. Zwolnienia zaś od podatków pośrednich oraz od należności celnych mogą być źródłem tylu nadużyć, że państwo przyjmujące przeważnie poddaje je ograniczeniom⁴.

JURYSDYKCJA POSŁA

Jurysdykcja posła stanowi odblask tradycji zwierzchnictwa personalnego. Wyrazem jej była w pierwszej linii jurysdykcja monarchy nad poddanymi — poczynając od swego orszaku, ale nie zawsze na nim poprzestając — nawet gdy znalazł się za granicą.

Śladem tych pojęć było osądzenie we Francji w r. 1657 przez królową szwedzką Krystynę członka jej świty, markiza Monaldeschiego⁵. Krystyna wydała wyrok śmierci, który natychmiast został wykonany przez inne osoby z jej orszaku, a wobec niezadowolenia rządu francuskiego, które wyraził Mazarini, odpowiedziała, że jest królową „zawsze i wszędzie”. Trzy lata przedtem, w akcie abdykacji, zastrzegła sobie istotnie nadal jurysdykcję nad świtą i postępowania jej komentatorzy zasadniczo nie zakwestionowali. Karolowi XII, który w Polsce przeprowadził proces posła rosyjskiego, ale szwedzkiego poddanego, Patkula, XVIII-wieczny autor²⁷⁴ też nie ma nic do zarzucenia.

Jako osobisty reprezentant monarchy rościł sobie i ambasador prawo do jurysdykcji w każdym razie nad orszakiem, a czasem i nad innymi poddanymi swego władcy. Za jurysdykcją nad orszakiem przemawiała nadto zarówno sama koncepcja eksterytorialności, jak immunitet nie tylko posła, lecz właśnie i osób z jego orszaku. Skoro nie podlegają sądowi miejscowemu, a do zwykłych sądów ojczystych droga daleka, fakt, że sędzią będzie sam poseł, głowa domu wobec rodziny, pan wobec służby, a przy tym alter ego wspólnego im władcy, w świetle pojęć feudalnych nie wydaje się niewłaściwy, traktowany jest jako zapobiegający pewnemu mcuum prawnemu.

Toteż początkowo jurysdykcja posła nad orszakiem nie jest kwestionowana i znajduje zastosowanie wcale szerokie. Mało wiadomo o sprawach drobniejszych, gdzie jurysdykcja posła prawdopodobnie tak dalece rozumiała się sama przez się, żc nie komentowano jej specjalnie. Zaciekawienie budziły dopiero takie wypadki, w których poseł zamanifestował swoją jurysdykcję nad orszakiem w poważniejszych sprawach karnych i ze szczególnie drastycznym efektem, gdy np. za zgwałcenie dziewczyny kazał swego sługę udusić albo powiesić na oknie rezydencji⁶. Wypadki te zdarzały się w XVI w., ale nie brak analogicznych i w XVII wieku.

Najczęściej powoływany łączy się z nazwiskiem markiza de Rośny — bardziej potem znanego jako księcia de Sully. Jako ambasador nadzwyczajny Francji w Londynie (1603 r.) uformował on ze swych towarzyszy sąd, który skazał na śmierć jednego z członków świty za zabójstwo, po czym Rośny zwrócił się do władz angielskich z prośbą o wykonanie wyroku. Ówczesny król Jakub I nie zakwestionował jurysdykcji ambasadora, a jedynie ułaskawił skazanego, zresztą na instancję zwyczajnego ambasadora Francji, hrabiego de Beaumont-Harlay⁷. Miejscowe władze nie protestowały, gdy (1662 r.) ambasador francuski w Rzymie, marszałek de Crequy, osobiście osądził jednego z członków swojej świty i kazał przykuć go na galerze, którą sam przyjechał, ani gdy (1700 r.) poseł turecki w Wiedniu za udział w pijackiej burdzie kazał jednego ze sług powiesić na drzewie przed swoją rezydencją, a kilku innych wychłostać⁸. Zdarza się, że władze miejscowe same wydają posłowi zaaresztowanego członka jego świty — tak (1657 r.) Holendrzy ambasadorowi francuskiemu de Thou jego sługę, zatrzymanego za napastowanie dziewczyny⁹. W r. 1741 reskrypt króla Danii do szefa policji zwraca uwagę, że osoby ze służby posła, zatrzymane za zakłócenie porządku publicznego, mają być wydane posłowi, ten zaś sam je ukarze¹⁰.

Jednakże już w praktyce XVII w. spotyka się też podawanie w wątpliwość jurysdykcji ambasadora. Odpowiada to rozpowszechniającej się koncepcji zwierzchnictwa terytorialnego. Gdy w r. 1637 ambasador Feilding odesłał swojego sługę, który za-

*

1

²⁶¹ J^alc4 jest dziś art. 36 wiedeńskiej konwencji o stosunkach dyplomatycznych z r. 1961.

2

²⁶⁹ (G. F.) Martens AGV, I, 369 n., pkt m. ¹⁷⁰ Adair, 95 n.

3

   Wicąuefort, I, XXVIII in fine\ Vattel, jw. Zob. też (G. F.) Martens AGV, I, 348.

4

   (G. F.) Martens PDG, VH, VII. ⁵ (Ch.) Martens CC, I, 1 n.

5

²⁷⁴ Rća! 253 n.

6

³⁷⁵    Przytacza je, niestety bez bliższych danych (poza tym, żc w drugim z nich chodziło o amba

7

sadora hiszpańskiego w Wenecji) Hotman, f. 72 n., aprobując uprawnienia jurysdykcyjne posłów.

8

³⁷⁶    (Ch.) Martens CC, I, 331 n. Adatr, 134 n. i 162 n., podaje w wątpliwość ten wypadek, oparty wyłącznie na pamiętnikach samego Sully.

9

³⁷⁷    Adair, 164 n. ³⁷³ Tamże, 157 i 164.

10

³⁷⁹ (G. F.) Martens AGV, I, 356.    . '