n (54)

3

w Polsce docenia się już te sprawy. Rezydent w Hamburgu Wickede, w oparciu instrukcje Ogrodzkiego z r. 1768, poświęca swoje raporty przeważnie informacjom atury ekonomicznej³¹. Morski do głównych funkcji posła zaliczy baczenie na „wi-Dki handlowe”³².

Kraj przyjmujący chce, oczywiście, aby za granicą o nim wiedziano, ale... nic-oniecznie wszystko. Poseł zatem nieraz będzie usiłował sięgnąć poza podsuwane >bie źródła informacji. Zastosuje czasem środki dostosowane pomysłowo do spe-/ficznych cech terenu. W katolickiej Hiszpanii posłuży się mnichami przybyłymi sekomo w sprawach czysto zakonnych. Czułemu na kobiece wdzięki królowi, jak :arol II Stuart, podsunie piękną kochankę³³.

Nie pozbawione podstaw podejrzenie, że dyplomata może okazać się zbyt cie-awy, zajmuje naczelne miejsce wśród zastrzeżeń wysuwanych przeciw stałym po-jlstwom. Aprobuje się je z czasem i dlatego, że kij ma dwa końce. Przecież nie tylko bcy, ale i własny poseł będzie zbierał informacje.

Choć zdarzy się autor takim nastawieniem zgorszony¹, wielu mówi o ciekawości osła, a nawet wręcz o szpiegostwie, jako o czymś w gruncie rzeczy zrozumiałym, zemu przeciwdziałać można tylko dwojako: albo w ogóle nie dopuszczając stałych oselstw, albo, dopuściwszy, poddając je ścisłemu nadzorowi. Ayrault wyraźnie azywa posła „szpiegiem” i radzi ograniczyć jego kontakty do czysto oficjalnych². )la Warszewickiego poseł od szpiega różni się tylko... bezkarnością³. Fredro z po-obnego założenia wyciąga wniosek, że „nie należy pozwalać posłowi na zbyt cie-awe rozglądanie się po Królestwie”⁴. A Callićres powie, że „ambasador, który rzybywa do pewnego monarchy, przysłany tam jest głównie jako uczciwy [!] rpieg”⁵. Brzmi to jak stwierdzenie faktu, któremu w tej cynicznej epoce rzadko jwarzyszy oburzenie.

Ale poseł działa między władcą wysyłającym a przyjmującym. Informacje po-rinny zatem przepływać przez niego nic w jednym tylko kierunku. Nie darmo do Aułów jego należy i „zwiastun” (nuntius). Poseł ma przecież informować dwór przyjmujący o intencjach swojego władcy, o jego możliwościach politycznych, wojskowych, ekonomicznych. Tymczasem informacja, idąca w tym kierunku, nie bywa wymieniana jako odrębna funkcja posła. Mówi się czasem o „zjednywaniu” władcy, później i jego poddanych³⁹. A jakżeż zjednać nie informując? Za istotne uważa się wtedy przede wszystkim, jeśli nie wyłącznie, informowanie samego władcy przyjmującego i jego bezpośredniego otoczenia. Troska o szerszą opinię publiczną nie a wiele zaprząta uwagę i posła, i tych którzy o nim piszą. Fredro, jeden z niewielu, ako główny cel misji wymienia „szerzenie sławy narodu, który wyprawia posłów”⁴⁰.

Czasem tylko się zdarzy, że poseł zamówi na miejscu broszurę, sławiącą jego kraj lub monarchę; jeden z ambasadorów francuskich nadaremnie będzie usiłował pozyskać do takiej pracy Daniela Defoe⁶. W szczególnej sytuacji znajdują się posłowie kandydatów do polskiego tronu, zjeżdżający na elekcję. Ci muszą dokładać wszelkich sił, aby zjednać dla swoich mocodawców ogół szlachty. Zaczyna się wtedy istny przetarg również informacyjny, bo o każdym kandydacie szlachta pragnie coś wiedzieć. A wiedzy tej któż dostarczy, jak nie ambasador? W czasie pierwszego bezkrólewia po mistrzowsku z takiej misji wywiązał się poseł francuski Montluc⁷.

Drażliwszą bodaj od szpiegostwa kwestią bywa ingerowanie w sprawy wewne-trzne miejsca pobytu, w tym, oczywiście, celu, aby doprowadzić do zmian korzyst-Tiych dla mocodawcy posła. W Rzymie momentem obfitującym w próby ingerencji bywa konklawe, które ma wybrać nowego papieża⁸. Niekiedy myślą posłowie o utrąceniu niewygodnego władcy; ambasador hiszpański Cellamare snuje plany porwania regenta Filipa Orleańskiego⁹, a ambasador francuski Vitry — detronizacji Sobieskiego¹⁰. Wtedy to właśnie sejm uchwalił ograniczenie pobytu obcych posłów w Polsce¹¹.

Wiadomo, że w następnym stuleciu ingerencja obcego posła miała sięgnąć znacznie szerzej niż kiedykolwiek i gdziekolwiek indziej: ambasadorzy Katarzyny II staną się kontrolerami życia politycznego Polski, usiłując udaremniać wszelkie reformy pod pretekstem czuwania nad „prawami kardynalnymi”.

Często raczej pobłażliwe dla szpiegostwa, bywa piśmiennictwo znacznie surowsze w ocenie ingerencji w sprawy wewnętrzne kraju przyjmującego. Wicąuefort za szczególnie naganną uważa zwłaszcza „opiekę” nad współwyznawcami reprezentowanego władcy w kraju przyjmującym, którą pewni posłowie uzurpują sobie wówczas, gdy religia panująca w tym kraju jest odmienna¹².

Co innego jednak współwyznawcy, co innego poddani władcy wysyłającego. Czy tych wolno mu bronić i w ich imieniu występować? Zagadnienie to w owym czasie poruszano rzadko. Widocznie jednak wystąpienia takie mogły wydawać się kontrowersyjne¹³, skoro stały się przedmiotem jedynej opinii, dotyczącej problematyki poselstw, jaką Gentilis wydał ambasadzie hiszpańskiej w Londynie, będąc jej doradcą prawnym. W odpowiedzi na pytanie, czy nie jest poniżej godności posła zajmować się sprawami nie tylko swojego władcy, ale również jego poddanych, Gentilis odrzuca wszelką wątpliwość, gdyż „nawet monarcha jest obowiązany bronić i strzec

1

³¹ Zareycki, 109 n. ³² Morski, 68.

2

P»cavet, 182 n. ¹ Np. Barbaro, 67, a zwłaszcza Zuiliga, f. 28.

3

³⁵ Ayrault RIP, X, XV, 10.    ³ Warszewski, 122.

4

Fredro SF, 141.    ³³ Callićres, H, 131-132.

5

** Zob. np. WaKzewicki, 60-61; później Rćal, 327.    ⁴⁰ Fredro VC, 426.

6

Picavet, 210.    ⁷ Zob. np. Płaza, 85 n.

7

⁴³    O ingerencjach takich w związku z wyborem Aleksandra VI i Juliusza II — zob. Maulde,

8

II, 384 n.

9

   (Ch.) Martcns CC, I, 149 n.

10

   Zob. np. Konopczyński DPN, U, 101 n.; Forst-Battaglia JS, 168 n.

11

   Zob. wyżej s. 58.    ¹² Wicquefort, n, IV (41 n.).

12

^4ł Np. jeszcze zdaniem Fredry, SF, 131, poseł „nic powinien wstawiać się za nikim”, co prawda

13

dlatego, aby nic narazić się na odmowę, która by nadszarpnęła jego autorytet.