n (64)

92

krajach zachodnich stały poseł od początku nic może liczyć i na to. Z Hiszpanii donosi Dantyszek, źe nieodpłatnie dostaje tylko wino¹⁸³.

Dawną praktykę stosuje się, ale w ograniczonych ramach czasowych, wobec misji nadzwyczajnych. W latach dwudziestych XVII w. ustala się mianowicie we Francji -t ™ Apglii zasadę, że poseł nadzwyczajny yjr?ymywany jest przez miejscowy dwór od dnia przyjazdu do dnia pierwszej oficjalnej audienćjf. Za przykładem tym idą stopniowo i inne kraje. Inaczej traktuje się posłów moskiewskich; ci do końca XVII w. oczekują, zresztą na zasadzie wzajemności, że władca przyjmujący będzie ich całkowicie utrzymywał.

Skoro poste nie-utrzymuję dwór przyjmujący, można by przypuszczać, że koszty misji pofcryje ten* kto ją wysłał. Otóż początkowo nie dla wszystkich jest to oczywiste. Poselstwo bowiem jest nie tylko funkcją publiczną (munus publicum), ale i osobistym zaszczytem, a ten trzeba opłacić z własnej szkatuły.

Nauka podbudowuje czasem ten pogląd. Braun dzieli poselstwa na darme (gra-tuitae) i płatne (ob lucrum), wyżej stawiając pierwsze i do nich ograniczając pełne jprzywileje¹. Gentilis posłom w takich misjach pozwala upomnieć się o zwrot efek-

Itywnych wydatków i wynagrodzenie poniesionych strat².

Z punktu widzenia potrzeb misji poglądy takie brzmią jednak po doktrynersku. Niemało też autorów już w XV i XVI w.³ w mocnych słowach powiada, żc posłowi trzeba wyznaczyć uposażenie, bo przecież honor władcy wysyłającego cierpi na tym, gdy poseł musi nieustannie upominać się o pieniądze albo zaciągać długi.

Postulaty te są stawiane niewątpliwie na tle znanej autorom praktyki, która powszechnie uchodzi za niezadowalającą⁴. Ówcześni władcy nieraz bądź nic doceniają kłopotów posła, bądź świadomie chcą na niego przerzucić znaczną część kosztów misji, bądź sami są w trudnościach finansowych i kredytowych. Wyznacza się posłom czasem zaliczki, uzupełniane w miarę dokonanych wydatków, albo ryczałty czy diety nie podlegające wyliczeniu, a wyjątkowo uposażenia miesięczne czy roczne. Ale systemy te często funkcjonują wadliwie. Raporty wielu posłów roją się od narzekań⁵. Ambasadorowie weneccy żalą się, że wydatki ich są 3—4 razy wyższe niż przyznane diety. Dlatego też nie zawsze są skłonni przyjąć proponowaną misję⁶, choć właśnie w Wenecji odmowa karana jest grzywną. Nie każdy zaś potrafi — jak posłowie moskiewscy do państw włoskich w r. 1499 — żyć tylko ze sprzedaży przywiezionych towarów (w tym wypadku futer)⁷.

Kłopoty rosną z pojawieniem się misji stałych; tworzenie ich nieraz zresztą od-wieka się ze względów finansowych. Pucbla, ambasador Ferdynanda Katolickiego w Londynie, tonie w długach, mieszka w podrzędnym zajeździe, dorabia pokątnie poradami prawnymi. Maksymilian I, powoławszy we Francji ambasadora Andrzeja de Burgo wspólnie ze swą córką, wielkorządczynią Niderlandów Małgorzatą, spierają się następnie miesiącami, kto ma opłacić ambasadora, nie reagując na jego ur-gensy¹⁹¹.

Za to Franciszek I traktuje dyplomatów po prostu jak urzędników, których należy stale opłacać. Stosuje on system diet, ale ambasadorom przy papieżu, cesarzu i sułtanie płaci stawkę dwukrotnie wyższą niż posłującym do innych władców. Francja ma odtąd opinię kraju najregularniej opłacającego posłów, ale i ona nie odznacza się hojnością. Zestawiając np. w pierwszej połowie XVII w. kosztorys misji do Rzymu, założono, że po 3 latach ambasador będzie odwołany, że może wtedy sprzedać urządzenie i odnośną kwotę z góry potrącano z jego uposażenia¹⁹². Za Ludwików XIV i XV kwoty przyznane ambasadorowi toną wręcz w nieporównanie większych sumach przeznaczonych na cele korupcyjne. Nic dziwnego, że ambasadorów trzeba dobierać spośród ludzi dostatecznie bogatych¹⁹³, aby mogli pokrywać duże nieraz deficyty misji.

Na przełomie XVIĘ i XYIH ^--.gajpcacyzyjnirj unormowała finansową stronę misji Holandia: regulamin z dma_ 16 lipca 1700 r. ustalał zarówno pobory posłów i personelu, jak kwoty potrzebne na wydatki rzeczowe⁸.~ Ale "nie stafo się to powszechne ieszczc i w XVIII wieku. Moser stwierdza, że praktyka pus/.fZęgÓT-'

' jest bardzo różna: niektóre przyznają posłom stałe pobory, inne — tylko diety, jeszcze inne nadal oczekują, że poseł podejmie się misji na własny koszt⁹.

Tam, gdzie misja, w wyższym stopniu niż to wtedy na ogół praktykowano, ma zadania handlowe, w finansowanie jej wciąga się kupicctwo. Tak np. ambasady Francji w Turcji i Szwajcarii utrzymywane są przeważnie przez kupców francuskich¹⁰, a polskiego rezydenta w Hamburgu opłaca burmistrz Gdańska¹¹.

Finansowanie poselstw natrafia na szczególne trudności w Polsce, której gospodarka począwszy od XVII w. coraz bardziej podupada, nie dotrzymując pola gospodarce i sile finansowej innych państw europejskich¹².

Praktyka utrzymywania obcych poselstw od końca XVI w. ogranicza się w Polsce do poselstw ze Wschodu¹³, dość zresztą licznych. Są to poselstwa zarówno tureckie i tatarskie oraz moskiewskie, jak mołdawskie i wołoskie, a także perskie. Kwoty

1

^,M Finkel, 19.    ¹ Brunus, 4, VD (166 n.).

2

^1.5    Gentilis, H, 22.

3

^1.6    Du Rosier, V; Yilladiego, II, kw. IV. 1; Dolct, I (85); Warszewicki, 19 i 117-118.

4

   Najobszerniej o tym Mauldc, H, 3 n.

5

   Zob. np. Nys DAP, 582 (1883) i 62 n. (1884).

6

^1,9 W r. 1506 wybucha w Wenecji istny kryzys dyplomatyczny, gdy nikt nie chce podjąć się misji — Mauldc, 'U, 23 n.

7

Tamże, 29 n.

8

^,9ł Tamże, 19 n.

9

¹⁹² Batiffol, 349 n. ¹⁹³ Picavet, 79 n.

10

¹⁹⁴ (G. F.) Martens AGV, II, 373 n. ^ł” Moser, Ul, XI, § 23 n.

11

¹⁹⁶ Picavet, jw. ¹¹ Namysłowski, 475.

12

   Rybarski SPDR, 441, do przyczyn upadku Polski zalicza zły stan finansów.

13

   Konstytucja sejmowa z r. 1593 — VL, II, 1397-1398. Zob. też Grzybowski, 194; Czapliński, 243; Wójcik, 278 n.