CCF20140225001

e HENRYK PODBIELSKI

miejscu ich historyczny rozwój od czasów starożytnych. Nie pozwalają na to ramy artykułu. Musimy z konieczności ograniczyć się do zasygnalizowania jedynie najbardziej znaczących momentów w rozwoju teoretycznej refleksji nad mitem, by przejść następnie do przedstawienia ważniejszych w tej dziedzinie osiągnięć wieku XX.

Pierwsze teoretyczne próby określenia i egzegezy jnitu_da1;ują się już 'od tak zwanego „oświecenia greckiego” ^V—IV w. przed Chr-jt. Pojawia się wówczas alegoryczna interpretacja mitu, stosowana następnie przez [długie wieki zwłaszcza do wyjaśniania poematów Homera i Hezjoda^ Stała się ona szczególnie popularna’ w kręgu filozofów stoickich i apologetów chrześcijańskich. W III wieku przed Chr. z nową interpretacją mitologii i tradycji religijnej występujeS^Euhemeryyidzac ich genezę w sakralizacji /wydarzeń i wybitnych postaci historycznych, ^wiązana z powyższą gę-I nezą interpretacja mitu jako prehistorii ludzkości]) zyskała z kolei wielu ^zwolenników w okresie tzw. II sofistyki (II w. po Chr.).Zainteresowanie /mitem odżywa na nowo w epoce europejskiego renesansu, oświecenia (i romantyzmu. W drugiej połowie XVIII w. zostaję,,powołana^

[z inicjatywy Ch. de Brosses’a^ł i Ch.G. Heynego^{1 2}/^mtidogiaj^3orównawcZ(j (jako odrębna dziedzina nauki, której przedmiotem zainteresowania stają się mitologie zarówno ludów starożytnych jak_; nowożytnych. W tym za-kresie prowadzili badaniami, in f\‘ Creuzer³ i F.C. Bahr⁴ w pierwszej po-j: Iowie wieku XIX/t)zieło ,R Creuzera Symbolik und Mothologie der Alten i Vi)Uccr (1812) stało się inspiracją do pogłębionej naukowo symbolicznej

interpretacji opowieści mitycznych. Pod jego wpływem powstała tzw. szkoła symboliczna, działająca mniej więcej do połowy wieku XIX) W tym

rf

samym mnie] więcej czasieJK.O. Muller⁵ domagając się ustalenia chrono-logii mjjawai--utrzymuj'ąOj^ze najstarsze z nich są opowiadaniami pochodzącymi z czasów pierwszych migracji ludzkich, podejmuje tezę euheme-rystyczną. W swej* pierwotnej formie (zniekształconej i uświęconej w trak-cie wielowiekowej tradycji) mity były ściśle związane z konkretną rzespołeczeństwa, które je .wytworzyło. Nie były to czcze opowieści. Obdarzone' wewnętrzną prawdy mity zasługują na ich poważne, jego zdaniem,, traktowanie^ Bohaterzy mitów nie są symbolami, personifikacjami, czy tworem fantazji, lecz istotami, w które starożytny człowiek rzeczywiście wierzył. Rewolucyjne w owym czasie stanowisko K.O. Mullera zasługiwałoby niewątpliwie na szersze i bardziej wnikliwe omówienie, tym bardziej, że wiele jego tez i uwag metodologicznych nie straciło do dziś na aktualności.

Rozkwit mitologii porównawczej można obserwować dopiero od poznania sanskrytu i odkrycia pokrewjeńsiwa--języ-kmyeg<i ludów indoeuropej-skich. Powstaje wówczas tzW^sż.koła filologiczna*jjk.-jej głównymi przedstawicielami w osobach F. MaxaTv®leFóT7C"Kuhnk⁶. Osiągnięcia tej szkoły dadzą się sprowadzić do dwu podstawowych stwierdzień: 1° fmitologia jest Atdzajem „choroby języka”, która polega na błędnym utożsamieniu pierwotnych określeń przedmiotów z samymi przedmiotami, w związku z czym zaistniała następnie w wyniku zapomnienia możliwość przekształcenia tych nazw w istoty boskie (nomina = numina). I tak np. z pierwotnego określenia — „stonce bierze w swe objęcia jutrzenkę”, które oznaczało jedynie, /że jutrzenka znika wraz ze wschodem słońca, miał narodzić się mit o mi-ftłości Apollona i Daphne (Daphne = Dahana = Ahana = jutrzenka). Stąd Ipłynie drugie stwierdzenie, że postacie mitologiczne są jedynie personifi-/kacjaini zjawisk przyrodniczych, a zwłaszcza ciął niebieskich. Zrodziły się ( jednak w tym 'względzie rozbieżności już w obrębie samej szkoły!) O ile TTuhn wyjaśniał wszystko przez grozę deszczu, burzy i nawałnicy, M. Muller przez wschód bieg i zachód słońca. Zapoczątkowana przez tę szkołę l(fei^retaćja^rzyrodnic|a mitj^yskała następnie wielkąjopularność. Niezaprzeczalną'zasługą Maxa Mńllera i A. Kuhna jestAyprowadzenie do ba-(^fan) nad mitologią porównawczą(IńetodyłJm^    że nie~po

trafili z niej jeszcze poprawnie korzystać. Tego 'ty pu ^fantastyczne' A ty 9 -Tnologie'^ zestawienia, jakie widzimy chociażby w przytoczonym wyżej

^przykładzie na temat genezy mitu o miłości Apollona i Daphne, szybko zdyskredytowały ich metodę. Wykorzystana później w sposób naukowy przez G. Dumćzila metoda ta umożliwiła jednak lepsze zrozumienie mitów indoeuropejskich.

Z następnym wielkim odkryciem, które tym razem zawdzięczamy archeologom, a mianowicie, z odkryciem starożytnych cywilizacji bliskowschodnich: sumeryjskiej, babilońskiej, asyryjskiej, wiążą się narodziny

czywistością ludzką i odzwierciedlały ogólny obraz kultury i myślenia

1

   Autor dzieła: Du culte de dieux fćliches [...] Genf 1760. Por. O. Gruppe. Geschichte der klassischen Mythologie und Religionsgeschichte. W: • Ausfiirliches Lexicon der griech. und romisch. Mythologie. Supplement. Hrsg. von W.H. Roscher Leipzig 1921 s. 73-75.

2

   Na temat jego licznych prac z zakresu mitologii zob. O. Gruppe, jw. s. s. 107—109.

3

   Jego główne dzieło: Symbolik und Mythologie der alten Vólker in Vortrdgen und Entwiirfen, Leipzig-Darmstadt 1810-1812 Bd 4.

4

   Szerzej na temat jego poglądów zob. O. Gruppe, jw. s. 126-133.

5

   Prolegomena zu einer wissenschaftlichen Mythologie Góttingen 1825. Omówienie jego osiągnięć daje J. de Vries w dziele: Forschungsgeschichte der Mythologie (Freiburg 1961 s. 188-197).

6

F.M. Muller wprowadzenie do religioznawstwa porównawczego dal w dziele: Lectures on the Origin and Growth oj Religion (London 1890). Najważniejszym jego dziełem jest: Contribution to the Science oj Mythology. vol. 2. London 1897. A. K u h n. Die Herabkunft des Feuers und des Gottertranks. Ein Beitrag zur uergleichenden Mythologie der Indogermanen. Berlin 1859. Por. O. Gruppe, jw. s. 174-177.