n (67)

9S z ambasadorem rosyjskim. Ale oto zatrzymał się w Warszawie, zrazu równolegle z Buchholtzem, przedstawiciel odmiennego jakoby kursu, markiz Lucchesini, skierowany właściwie do Rosji, ale od r. 1789 akredytowany już i w Polsce. Znegocjo-wał przymierze polsko-pruskie, które potem Prusy w dogodnym momencie zerwały, w nieobecności już Lucchesiniego, którego tymczasem skierowano na inną placówkę; do Warszawy znów wrócił Buchholtz¹.

ORSZAK

Posłowi czy posłom towarzyszy orszak. Przewiduje go zwyczaj, przewiduje czasem ustawa². Doborem jego wcześnie interesuje się piśmiennictwo³.

Szczególnie liczny bywa orszak przy misjach ceremonialnych, które chcą wsławić zarówno mocodawcę, jak i posła. Istnym popisem magnackiej fantazji i przepychu⁴ były orszaki towarzyszące „obcdiencyjnym” misjom Ossolińskiego i Radziwiłła,, a także niektórym misjom polskim do Turcji. Obejmowały one po kilkaset osób — Leszczyńskiemu do Stambułu (1700 r.) towarzyszyło ich aż 853⁵. Liczebność orszaków komisarzy do rokowań pokojowych bywa z góry uzgadniana, tak aby była po obu stronach podobna⁶.

Ale zamiłowanie do przepychu nie jest w omawianym okresie cechą czysto polską. Kardynał d’Amboise jedzie od Ludwika XII do Maksymiliana I w 1800 koni⁷, a ambasador hiszpański de Wattevillc wyprowadza w r. 1661 na ulice Londynu gwardię jakoby dwutysięczną⁸.

W piśmiennictwie przestrzega się niekiedy przed tak licznymi orszakami⁹, a niektóre kraje zakażą posłom posiadania w ogóle własnej gwardii¹⁰.

Orszak nosła obejmuje zwykle dwie grupy ludzi¹¹: współpracownicy gficjalni (comites). i- służba {familia), do której, zalicza się,nieraŁ nawet kapelana i lekarza, czasem malarza¹² J£tatus_nie wszystkich tych ęsób jest jasny, zwłaszcza że państwo wysyłające często pozostawia skompletowanie (i opłacenie!) orszaku samemu postowi.

Najwcześniej w Wenecji i Florencji¹³ dodaje się posłowi z urzędu jednego lub dwu „sekretarzy legacji”. W XVI w. spotykamy ich też w składzie misyj francuskich, cesarskich, a także ważniejszych polskich¹⁴, ale niektóre państwa, jak np. Anglia, ociągają się z ich powołaniem aż do XVIII wieku¹⁵. Sekretarz zastępuje posła w razie jego śmierci lub nieobecności, toteż Fredro nazywa go „wikariuszem poselstwa”¹⁶. Poza sekretarzami do urzędowego personelu misji zaliczają się niekiedy tłumacze, z reguły towarzyszący tylko poselstwom wyprawianym na Wschód¹⁷. Prekursorem licznych w przyszłości ekonomicznych współpracowników misji był specjalny agent do spraw handlowych, Nicolas Mesnagcr, przydany w r. 1705 ambasadzie francuskiej w Hiszpanii¹⁸.

Liczebność personelu misji stałych bywała bardzo różna: w połowie XVII w. nuncjusz w Polsce zatrudniał ok. 30 osób¹⁹, ambasador francuski w Rzymie ok. 80²⁰, ale rezydent w Genewie — tylko 5²¹. Niektórzy posłowie nie kwapili się z rozbudową personelu, w znacznej mierze sami musieli go opłacać. Regulamin, wydany przez holenderskie Stany Generalne w r. 1700, ustanowił zatem dla ambasad Holandii pewne normy: ambasador ma zatrudniać z funduszów publicznych — 1 kapelana, 1 sekretarza, 2 kancelistów i 1 ochmistrza, a z własnych — 2 paziów, 8 lokai, 2 stangretów i 2 hajduków²².

Rozróżnienie między personelem oficjalnym a prywatnym posła nie wszędzie było zarysowane rÓWTTie jasno. Zwraca się uwag^naicumeC2nBS£ ^'różnienia' Wicań-clym razie sekretarzy'poselstwa, opłacanych przez mocodawcę, od sekretarzy posłów, których oni sami opłacają³⁹. Niektórzy przykładają też wagę do opłacanych przez mocodawcę „kancelistów”, którymi — gdy jest ich więcej — kieruje „dyrektor kancelarii”. Na własny koszt mogą dołączyć się do poselstwa osoby z wyższych sfer, chcące uczestniczyć w funkcjach ceremonialnych i towarzyskich, a także „młodzież”, zamierzająca wprawić się w arkana dyplomacji⁴⁰.

W Polsce reformy stanisławowskie zajęły się i składem misji. Ignacy Potocki opracowuje w czasie Sejmu Czteroletniego projekt organizacji służby zagranicznej, przewidujący zarówno „sekretarzy legacji”, jak „kawalerów lcgacji”, a w preliminarzu budżetowym na r. 1790/91 poszczególne placówki otrzymują po 1-3 osób personelu oficjalnego⁴¹.

1

   Tamże, 370 n.; nadto (R.) Przeździccki DDPP, 36 n.

2

   Np. przepisy pochodzące od Karola V, pkt VIII; regulamin wydany przez holenderskie Stany Generalne 16 VH 1700 — (G. F.) Martcns AGV, I, 369 n.; H, 373 n.

3

   Np. Dolct, I (85 n.); później zwłaszcza Zuńiga, HI, f. 28 n.; Bynkcrshock, XV; (G. F.) Martcns PDG, YH, m, § 173.

4

   Zob. np. Dyplomaci. Relacje staropolskie, 220 n.

5

   Rcychman ŹPS, 17 n. ⁶ Wójcik, 340 n.

6

²³ Maulde, 374 n. ⁸ (Ch.) Martcns CC, I, 353 n. Liczba niewątpliwie przesadzona.

7

²⁵    Tak np. Kirchner, I, VI, § 52 n.

8

²⁶    Zestawia je Moser, ni, X in fine. Real, 115, uważa taki zakaz za regułę, od której wyjątki

9

(przy dworach cesarskim i sułtańskim) są „złym obyczajem”.

10

²⁷    Najszczegółowiej o tym — Pasąuale, XXXII i XXXIV; zob. też Maulde, I, 78 n.

11

²* Tak np. portrecista niderlandzki Mabuse towarzyszy poselstwu Maksymiliana I do państw

12

włoskich, a Gentile Bcllini — ambasadzie weneckiej do Stambułu i Kairu (Maulde, n, 290 n.).

13

   Nys DAP, 580 n.; Mattingly, 104.

14

   Zob. Maulde, I, 369 n., a co do Polski — Polska służba dyplomatyczna, 51 n.; 186 n.; 331 n.; 415 n.

15

   Horn, 37 i 45-46. Wg Picavcta, 93 n., istniała tendencja, aby sekretarzy nic uważać za dyplomatów, a kosztami ich utrzymania obciążyć posła. Przeważyła jednak tendencja przeciwna.

16

   Fredro SF, 116; VC, 428.

17

   Tak w każdym razie w Polsce — zob. Wyczański, 52-53; Reychman ŻPS, 55 n.

18

Picavct, 293 n.    ¹⁹ (R.) Przeździocki DPCP, I, 51.

19

³⁶ Batiffol, 349 n.    ²¹ Picavet, 93 n.    ^

20

³⁸    (G. F.) Martens AGV, U, 373 n.

21

³⁹    Wicąucfort, I, V (68 n.); Moser, III, X, § In.

22

⁴⁰    Moser, jw., § 73.    ⁴¹ Wg Zarzyckiego, 91 n.