n (89)

134

dzie szereg cech wspólnych⁷⁸, ale w szczegółach zachodzą odchylenia. Skromnością odznaczają się zrazu audiencje pruskie⁷⁹ i szwedzkie⁸⁰. W Saksonii, która tworzy swój ceremoniał dopiero na początku XVIII w., uderza pryncypialne naśladowanie wzorów francuskich⁸¹.

Przy wejściu do pałacu, w klatce schodowej, w salach i antyszambrach, które przemierza poseł, witają go kolejno miejscowi dostojnicy i dworzanie, rozmieszczeni według swego hierarchicznego stopnia, aż póki poseł nic dotrze do sali audiencjo-nalnej, gdzie czeka go władca, otoczony swoją radą przyboczną i najwyższymi dygnitarzami. Król polski przyjmuje⁸² posła, który został skierowany tylko do niego, w asyście senatorów-rezydentów i ministrów, posła natomiast skierowanego i do Rzeczypospolitej — w zasadzie na sejmie in praesentia omnium ordinum⁸³. W czasie bezkrólewia uroczysta audiencja wobec stanów senatorskiego i rycerskiego odbywa się pod przewodnictwem prymasa na polu elekcyjnym.

Po wymianie ukłonów poseł wręcza władcy swój list uwierzytelniający. Moment to najważniejszy nie tylko protokolarnie, ale i prawnie, z nim bowiem dopiero poseł jest „uwierzytelniony”, formalnie rozpoczyna misję. Stąd i cała ta audiencja bywa nazywana „kredencjalną”. Wręczając list uwierzytelniający, poseł wygłasza zazwyczaj mowę, po czym przedstawia władcy członków swej świty i prosi o audiencję „prywatną”. Odbywa się ona bądź bezpośrednio po publicznej, ale już nie w sali audien-cjonalnej, lecz w gabinecie władcy w bardzo ścisłym gronie, bądź nazajutrz, lub po kilku dniach. Wtedy to dopiero poseł wyłuszczy w szczegółach cel misji. Po audien-I cji publicznej odbywa się w niektórych stolicach uczta czy to u samego władcy, jak I w Rzymie i Moskwie, czy u jednego z najwyższych dygnitarzy — w Turcji u wezyra, a w Polsce u marszałka kierującego ceremonią. Dopełnia ceremonii na niektórych dworach wymiana upominków, na dworach muzułmańskich — złożenie przez posła darów możliwie bogatych, traktowanych wręcz jako warunek uzyskania ąudien-cji⁸*.

Ceremoniał audiencji wykazuje w poszczególnych stolicach pewne warianty. jW niektórych władca cały czas siedzi na tronie, w innych udaje, że chce wstać, od i czego poseł go powstrzymuje, w jeszcze innych wstaje lub nawet (tak doża wenecki) ^wychodzi posłowi naprzeciw na środek sali. W Polsce król przyjmuje posła na stojąco.

⁷⁸    Poza odpowiednimi rozdziałami u klasyków piśmiennictwa dyplomatycznego oraz ze zbioru LUmga — zob. m. in. Maulde, n, 202 n. oraz zbiór Dyplomaci. Relacje staropolskie, 69 n.

⁷⁹    Wywołało to niezadowolenie przybyłych do Królewca (1566) posłów Zygmunta Augusta — zob. ich diariusz u Vetulaniego, 160 n.

⁸⁰    Zob. relacja z audiencji Jana Zawadzkiego u królowej Krystyny — Dyplomaci. Relacje staropolskie, 207 n.

¹¹ Zob. przepisy saskie w Ceremoniale Mniszchów (mniejszym), k. 14 n.

⁸²    Zob. przede wszystkim oba Ceremoniały Mniszchów, passim, najbardziej escncjonałnie: Ceremoniał (mniejszy), k. 53-54; Lcngnich, IV, X, § 7; Liinig, II, 4 n. Wiele szczegółów podaje (R.) Przeździocki DPCP, np. I, 20, 52 n., 117, 138, 313.

⁸³    VL, VI, 624 n. Zob. wyżej, s. 66.    ⁸⁴ Zob. wyżej, s. 89.

37. Posłowie króla Danii Fryderyka II u cara Iwana Groźnego, 1575