n (94)

140

powinien wracać natychmiast po jej wypełnieniu. Nie należy nadużywać gościnności władcy przyjmującego, wysyłający zaś oczekuje rychłego sprawozdania¹.

Niekiedy czas trwania misji jest z góry określony. Np. posłowie weneccy wysyłani są w XIII w. na 3 miesiące, w XV — na 2 lata, w XVI — na 3 lata². Wyjątkowo 'ogranicza misję w czasie i kraj przyjmujący. Sejm polski w r. 1683 oznaczył maksymalny czas pobytu obcych posłów na 12 tygodni³. W praktyce nie respektowano, co prawda, tych ograniczeń. Niemniej, na tzw. sejmie pacyfikacyjnym warszawskim w r. 1736 postanowiono jeszcze, że w razie bezkrólewia obcy posłowie mają opuścić Warszawę na 2 tygodnie przed elekcją⁴.

Czasokresy w rodzaju weneckich, których rygorystycznie przestrzegano⁵, stanowiły przejście od misji czasowych do stałych, zwłaszcza że weneckiemu posłowi nie wolno było wyjechać, póki nie zluzuje go następca.

Weneckie normy naśladowano w wielu krajach. Wicquefort na podstawie współczesnej praktyki powiada, że okres pełnienia misji stałej obejmuje 3 lata „niemal wszędzie”; po jego upływie mandat posła automatycznie wygasa⁶. Nierzadko musiało się jednak zdarzać przedłużenie mandatu, gdyż niektórzy posłowie przebywają na tej samej placówce po kilkanaście i więcej lat. Praktyka wzmiankowana przez Wicąueforta zmieniła się zresztą widocznie niedługo potem, bo Moser, podkreślając, że mówi tylko o praktyce sobie znów współczesnej, uważa za regułę, że posło-wie stąU pozostają na placówce przez czas nieograniczony, aż do odwołania⁷, chyba jeśli 3vładca przyjmujący zastrzeże się, że pobyt posła nie przekroczy pewnego określonego terminu⁸.

Władca wysyłający może odwołać posła każdej chwili i nie musi tego kroku uzasadniać. Toteż w'odwołaniu nie należy zawsze dopatrywać się sensacji. Czasem jednak i ten element może wchodzić w grę, np. gdy przy początku XVI w. król Anglii odwołał ambasadora w Niderlandach, lorda Suffolka, który tak się rozamorował w regentce Małgorzacie, że mówiono już o ich małżeństwie⁹.

Ale także władca przyjmujący może się przyczynić dpjŁakończeiiia misji¹⁰. Mo-.

żc prosić władcę wysyłającego, aby posła odwołał. Może skierować- żądanie wyjazdu rdo'samego posł£~Może wyjątkowo wydalić posła nawet siłą. Czyni to najczęściej wtedy, gdy mu się naraził sam poseł¹³⁴. Gdy targowiczanie oddali się pod opiekę Katarzyny II, Deboli otrzymuje wezwanie, aby niezwłocznie opuścił Rosję jako notoryczny wróg impcratorowej i zwolennik zasad, które doprowadziły do „zamachu stanu” z 3 maja¹¹. Czasem jednak poseł otrzymuje nakaz wyjazdu z powodów, które z nim samym nie mają nic wspólnego. Po londyńskim konflikcie między ambasadorami Hiszpanii i Francji¹² Ludwik XIV kazał natychmiast wyjechać ambasadorowi hiszpańskiemu przy swoim dworze markizowi de la Fuente¹³, choć skądinąd bardzo go cenił, a później sam miał zasugerować, aby właśnie on znów reprezentował w Paryżu swego władcę.

Nie jest bezwolny i poseł. Może prosić o odwołanie. Ale przy mniej niż dziś wydoskonalonych środkach łączności decyduje niekiedy sam. Demonstracyjnie wyjeżdża, „jeśli w jego osobie uwłaczono reprezentowanemu przez niego monarsze”¹⁴, albo wraca, osiągnąwszy zasadniczy cel misji, aby od razu zdać z niej sprawę swemu władcy¹⁵. Wyjątkowo opuszcza placówkę, gdy mocodawca pozostaje głuchy na prośby o przekazanie posłowi pieniędzy¹⁶.

Niekiedy wdaje się w sprawę los. Kończy się misja, oczywiście, w razie śmierci posła. Ale kończy się też, gdy zabraknie jednego z władców, między którymi poseł był pośrednikiem — przez abdykację, detronizację,.najczęściej przez śmierć. Wygasa wtedy automatycznie list uwierzytelniający, imiennie skierowany od jednego władcy do drugiego. Początkowo wyciągano stąd wszelkie konsekwencje¹⁷, z czasem względy praktyczne prowadzą do większej elastyczności. Gdy na dwór tak konserwatywny, jak hiszpański, ambasador francuski de Bassompierre zajechał z listem uwierzytelniającym do Filipa III tuż po śmierci tego króla, grandowie hiszpańscy sami go prosili, aby nie formalizując zaczął rokowania, zanim otrzyma akredytację przy następcy zmarłego. Wicąuefort powiada, co prawda, że taka usterka formalna mogłaby posłużyć później za pretekst do unieważnienia umów podpisanych na podstawie akredytacji przy zmarłym monarsze¹⁸. Później jednak uważa się¹⁹ za regułę, że w okolicznościach takich utrzymuje się nadal stosunki z posłem, ale zakładając, że wkrótce wpłynie nowy list uwierzytelniający. Wśród argumentów rosyjskich, kwestio-

1

Szczególnie kategoryczny tu Marselaer, II, XIII (275 n.). Wg Warszewickiego. 133, niektórym posłom obcym (np. posłowi Florencji Kallimachowi) tak się podobało w Polsce, że zostawali nie kończąc swojej misji.

2

*^2S Nys DAP, 58 n.

3

¹²⁴ VL, V, 660; Lengnich, II, 12 n.; Skrzetuski, U, 294 n. Zob. też wyżej, s. 58. ów maksymalnie 12-tygodniowy okres obejmował trzy fazy: do 3 tygodni od przybycia poseł miał być przyjęty, do 6 tygodni mogło potem trwać wywiązywanie się z misji, wreszcie do 3 tygodni od jej wypełnienia należało Polskę opuścić.

4

VL, VI, 590.

5

¹²⁴ Np. w XVI w. przebywało kolejno w Turcji 33 bailów (Nys, jw.), tj. dokładnie tylu, ile

6

w ciągu stulecia może być 3-lctnkh kadcncyj.

7

- ^ia* Wicquefort, jw. ¹¹⁰ Moser, m, XXVII, § 10.

8

^1,1 Tamte, § 6.    ' ¹²² Mauldc, II, 365 n.

9

Fledro SF, 133, przyznaje mu całkowitą swobodę. Rćal 285 n., sądzi, że nawet prosić

10

o odwołanie można tylko z przyczyn poważniejszych niż te, które pozwalałyby nie przyjąć posła.

11

¹³⁴ Jest to więc szczególny rodząj sankcji — zob. niżej, s. 213 n.

12

¹³³ Łojek MDP, 139, 147, 151.    ¹² Zob. wyżej, s. 122.

13

(Ch.) Martcns CC, I, 353 n.    ¹³³ Wicąuefort, j.w.

14

¹³⁹    Władca nie zawsze podziela ocenę posła. Karol IX był niezadowolony, gdy dc NoaiUes,

15

zawarłszy traktat z sułtanem, wyruszył ze. Stambułu do Paryża — Degcrt AP, 244 n.

16

   Uciekł tak z Hiszpanii ambasador regentki Niderlandów Małgorzaty — Maulde, II, 7.

17

^ł41 Na wieść o śmierci Jagiełły posłowie jego na sobór bazylejski uznali swój mandat za wy

18

gasły i natychmiast wrócili do kraju — Długosz, XI (1434).

19

Wicąuefort, jw.

¹⁴³ (G. F.) Martens PDG, VII, X (307 n.).