n (95)

142

nujących immunitet markiza Montiego, który dyplomatycznie i wojskowo popierał Leszczyńskiego przeciw Augustowi III, znalazł się w związku z tym i taki, że Monti był akredytowany przy Auguście II, a po jego śmierci nowych listów uwierzytelniających nie otrzymał¹⁴*.

Wreszcie tok misji może zakłócić historia. Wybuch wojny automatycznie kładzie kres misji posła nieprzyjacielskiego. Powinien on wyjechać bezzwłocznie, czasem zostaje wezwany, aby uczynił to nawet do paru godzin¹⁴⁵.

Kończy też misję utrata niepodległości. W lutym 1795 r. Stanisław August zawiadamia listownie posłów polskich, że Rzeczpospolita przestała istnieć, że zatem misja ich dobiegła końca¹⁴⁶. Abdykował król, naczelnik insurekcji przebywał w niewoli, pogodzili się z losem polscy dyplomaci, pogodziły przyjmujące ich rządy — z wyjątkiem niedawnego wroga, Turcji.

Piśmiennictwo dyplomatyczne omawianego okresu nie omawia na ogół oddzielnie zerwania stosunków dyplomatycznych; uważa je może za korelat wybuchu wojny. W praktyce jednak zerwanie nie wiodące do wojny zdarzało się nieraz. Np. stosunki polsko-francuskie były zrywane czterokrotnie¹⁴⁷: w r. 1573 wobec ucieczki Henryka Walezego;w r. 1683 wobec zażądanego przez Polskę odwołania niefortunnego intryganta, markiza de Vitry; w r. 1764, gdy ambasador de Paulmy zakwestionował ważność wyboru Stanisława Augusta na króla, wreszcie w r. 1792 po detronizacji Ludwika XVI — marszałek Mniszech zażądał wtedy od posła francuskiego Dćcorches, aby bezzwłocznie wyjechał, a posła polskiego w Paryżu Oraczewskiego też demonstracyjnie odwołano. Z innych przykładów najbardziej sensacyjne było zerwanie stosunków polsko-pruskich w r. 1670, wywołane sprawą Kalksteina¹⁴⁸.

Oprawa ceremonialna końca misji odpowiada na ogół jej początkowi¹⁴⁹. Konkretne okoliczności mogą ją zakłócić. Vitry’emu oświadcza kanclerz Wielopolski, że zezwala mu się swobodnie wyjechać tylko ze względu na jego monarchę¹⁵⁰. „Wroga imperatorowej” Debolego w ogóle nie żegnano¹⁵¹. Zwykle.jednak władca przyjmujący udziela posłowi uroczystej audiencji pożegnalnej. Poseł składa list odr yfóławęgy, (Tełtres de rappel), otrzymując w zamian list rekredencyjny (lettres de ricrćance). Następują przemówienia, uczta z toastami, na niektórych dworach teraz

¹⁴⁴    (Ch.) Martens CC, I, 219 n. Zob. też niżej, s. 162.

¹⁴⁵    Wyjazdu do 2 godzin domaga się np. od ambasadora francuskiego Wilhelm m, statuder Niderlandów (1688) — Picavet, 113 n.

¹⁴⁴ (R.) Przeżdziecki DDR, 974, cytuje taki list z 9 II 1795 r. do chargi d'affaires w Wiedniu, Łempickicgo.

¹⁴⁷ (R.) Przeżdziecki DPCP, l 108 n., 210 n., 283 n., 289 n.

¹⁴⁴ (R.) Przeżdziecki DDPP, 23 i 27; zob. niżej, s. 199-200.

Już du Rosier, XXII, uważa to za obowiązek dworu przyjmującego. Zob. też Ganshof, n.; co do Polski: (R.) Przeżdziecki DPCP, I, 216 n.; Ceremoniał Mniszchów (mniej-

szy\ k. 54.

¹³⁰ (R.) Przeżdziecki DPCP, I, 216 n.

^1,1 Łojek MDP, 151.

dopiero obdarowanie posła upominkami. W Moskwie poseł wkłada bogaty strój otrzymany od cara¹⁵ⁱ. W Stambule musi i teraz poddać się tradycyjnym upokorzeniom¹⁵³.

Tak to koniec misji splata się z jej początkiem w jedną ramową kompozycję.

¹⁵² Herberstein, 144 n.

¹⁵⁵ Zob. relacje Otwinowskiego (1557) i Wysockiego (1667) — Dyplomaci. Relacje staropolskie, 74 n. i 334 n.