7 (1446)

NEUROPSYCHOLOGIA

percepcyjną wyrazistość tego tonu, który eksponuje się do ucha przeciwległego do uszkodzenia.

Na koniec, odtwarzanie bodźców eksponowanych rozdzielnousznie zbadano w kilku przypadkach przerwania połączeń mię-dzypółkulowych albo z powodu agenezji ciała modzelowatego, albo z powodu operacyjnego przecięcia włókien w leczeniu padaczki. W dwóch badaniach (Milner i in., I968b; Bryden, Zurif, 1970) u pacjentów po komi-surotomii (przecięciu ciała modzelowatego) stwierdzono niemożność odtwarzania cyfr prezentowanych do lewego ucha przy słuchaniu rozdzielnousznym. Pacjent, którego badali Sparks i Geschwind, w ogóle nie odtwarzał cyfr odbieranych przez lewe ucho. Fakt, że niezdolność do odtwarzania cyfr z lewego ucha była u tego pacjenta znacznie większa niż w jakimkolwiek innym przypadku lezji prawopółkulowych, wskazywał na duże znaczenie połączeń spoidłowych przy stymulacji rozdzielnousznej (Sparks, Geschwind, 1968). W dwóch badaniach chorych z agcnczją ciała modzelowatego (Saul, Sperry, 1968; Bryden, Zurif, 1970) nie stwierdzono asymetrii słuchowej ani też niczego, co świadczyłoby o wyraźnych, jednostronnych, słuchowych następstwach hemisferektomii (Curry, 1968; Bryden, Zurif, 1970).

Przytoczone tu prace stanowią jedynie małą próbkę szczegółowych badań nad asymetrią słuchową, jakie przeprowadzono. Obszerny przegląd przedstawili Bradshaw i Nettleton (1983).

Wnioskowanie o dominacji dla mowy. Pojawiła się nadzieja, że wyniki badania metodą słuchania rozdzielnousznego umożliwią w poszczególnych przypadkach wnioskowanie o funkcjonalnej asymetrii mózgu bez konieczności wprowadzania amytalu sodu do

tętnicy szyjnej wewnętrznej (czyli przy użyciu opisanej poniżej techniki Wady). Przy niektórych operacjach neurochirurgicznych oraz przy stosowaniu jednostronnej terapii elektrowstrząsowej (Electroconvulsive The-rapy, ECT) trzeba wiedzieć, która półkula mózgu jest dominująca. Jednak liczne badania wskazują nie tylko na to, że te różnice międzypółkulowe są niewielkie, ale ponadto dowodzą, że rzetelność zwykle stosowanej metody odtwarzania materiału podawanego rozdzielnousznie jest niedopuszczalnie niska (Pizzamiglio i in., 1974; Blumstein i in., 1975; Berlin, 1977; Fennell i in., 1977; Colbourn, 1978). Poza tym, inni autorzy kwestionują wątpliwą logikę wnioskowania na podstawie wyników badań przeprowadzonych przy użyciu tego testu¹ (Satz, 1977; Teng, 1981).

Opracowano bardziej wiarygodny test, tzw. monitoring rozdzielnouszny (Geffen, 1976), w którym zadanie osoby badanej po odebraniu bodźca polega na wykonaniu reakcji manualnej zamiast odtwarzania materiału werbalnego. Badania walidacyjne (Geffen, Caudrey, 1981) wykazały znacznie wyższe wskaźniki przewagi ucha niż w zwykłej metodzie odtwarzania po ekspozycji rozdzielnousznej.

Chociaż ta bardziej rzetelna, nieinwazyjna technika może być przydatna, jednak nie wystarcza ona w jednej z najczęstszych sytuacji, a mianowicie przy planowanej operacji płata skroniowego z powodu padaczki opornej na leczenie - wtedy ablacja amytalowa nadal pozostaje techniką z wyboru.

Muzyka a mózg. Poza badaniami nad słuchaniem rozdzielnousznym, testowe badania pacjentów z jednostronnymi uszkodzeniami (zwłaszcza w obrębie płatów skroniowych) ogólnie potwierdzają istnienie asymetrii funkcjonalnej półkul mózgowych w zakresie odbioru i wykonywania muzyki. Nadal jednak

nie ma jeszcze danych, które jasno wskazywałyby, jakie konkretnie właściwości wiążą się z półkulą dominującą bądź niedominują-cą. Damasio i Damasio (1977), dokonując przeglądu dotychczasowych wyników badań, uznali, że dane empiryczne potwierdzają duże znaczenie prawej półkuli dla wykonywania muzyki. Podobnie jak w studium przypadku, które przedstawiają McFarland i Fortin (1982), autorzy ci doszli do wniosku, że może zachodzić dysocjacja między tą rolą prawej półkuli a przygotowaniem i doświadczeniem muzycznym. Na niedostateczny stan naszej wiedzy wskazuje praca zbiorowa, której redaktorami są Critchley i Henson (1977), oraz późniejsza publikacja przeglądowa (Henson, 1985).

Efekt cocktail party. Termin ten odnosi się do właściwej ludziom zdrowym zdolności odbierania informacji, na przykład własnego nazwiska, z jednego spośród kilku kanałów jednocześnie przekazujących informacje słuchowe, chociaż wydaje się, że odbiorca nie skupia uwagi na tym właśnie kanale. Zdolność ta jest obniżona po stronie przeciwległej do miejsca uszkodzenia u osób po operacji usunięcia przedniej części płata skroniowego (Efron i in., 1983). Szczegółowe wyniki badań nad przerzucaniem uwagi i późniejszym odtwarzaniem z pamięci u ludzi zdrowych przedstawiają Wood i Cowan (1995a, 1995b).

Percepcja wzrokowa

Platy skroniowe nie zajmują się ani pierwotnym odbiorem informacji wzrokowych, ani też przetwarzaniem ich w sensowne całości. Zajmują się natomiast integracją doznań wzrokowych z wszelkiego rodzaju informacjami sensorycznymi, które docierają z receptorów innych specyficznych modalności zmysłowych oraz z receptorów somatycznych. Zaburzenia wszystkich form percepcji świata zewnętrznego i wewnętrznego jednostki obserwujemy w całej ich złożoności w padaczce skroniowej, której przykłady omówiono poniżej.

Płaty skroniowe obejmują część promie-nistości wzrokowej, która wychodzi z ciał kolankowatych bocznych, biegnie łukiem do przodu i wnika w płaty skroniowe, gdzie robi pętlę i wraca, kończąc się w płatach potylicznych. Właśnie dlatego uszkodzenia płatów skroniowych powodują ubytki w polu widzenia w charakterystyczny sposób obejmujące górne kwadranty jednoimienne (zob. rozdział 7), ale mogą też niekiedy powodować niedowidzenie połowicze, czyli pełną he-mianopsję (Falconer, Wilson, 1958). Nawet w przypadkach, w których w zwykłym badaniu nie stwierdzono żadnych ubytków w polu widzenia, po lobektomii skroniowej wykrywano zmiany w postaci podwyższonych progów zlewania się błysków {flicker fusion)², zarówno po operacjach lewo-, jak i prawostronnych. W wielu badaniach wykazano, że uszkodzenia mózgu mają różne następstwa, w zależności od tego, po której stronie znajduje się uszkodzenie. Na przykład, Dorff i in. (1965) stwierdzili, że przy równoczesnej ekspozycji dwóch bodźców, po jednym w każdej połowie pola widzenia, grupa lewoskroniowa wykazuje upośledzenie prawej (przeciwległej) połowy pola widzenia, natomiast grupa pra-woskroniowa wykazuje upośledzenie zarówno prawej, jak i lewej połowy pola widzenia.

Inne badania wskazują, że uszkodzenia prawego płata skroniowego mogą powodować zaburzenia percepcji wzrokowej, które nie występują w przypadku analogicznych uszkodzeń po stronie lewej. Milner (1958) stwierdziła, że pacjenci z uszkodzeniami prawego płata skroniowego mają trudności z rozpoznawaniem przedmiotów na niekompletnych rysunkach; trudności takich nie wykazywali

1

Test rozdzielnousznego słyszenia pokazuje przede wszystkim statystyczne prawidłowości odnoszące sie do grupy badanych, natomiast na jego podstawie trudno wnioskować o lokalizacji mowy u poszczególnych osób (przyp. red. nauk.).

2

Badanie polega na ocenie, przy jakiej częstotliwości błysków zlewają się one, czyli są odbierane jako świado ciągłe (przyp. red. nauk.).