Obraz010

Reasumując przedstawione treści należy podkreślić, iż określając istotę pracy socjalnej zarówno w Polsce, jak i na świecie, kładzie się nacisk na dwie kwestie, mianowicie na jej J^rpfę&onąjnj^wymiar oraz poszukiwanie sposobów zaspokajania potrzeb, służących harmonizacji wzajemnej relacji jednostka - środowisko. Pierwszy z wyróżnionych wspólnych elementów uwypukla zorganizowany i celowy charakter działań, określanych mianem pracy socjalnej. Istotnym aspektem owych działań są wyraźne zasady, wartości i metody, które stanowią o specyfice omawianej profesji. Drugi, podkreślany jest szczególnie przez Ch. D. Garvina i B. A. Seabury, jako czynnik integrujący dorobek w zakresie pracy socjalnej, i definiowany jest jako uniwersalizm idei optymalizacji relacji jednostki ze środowiskiem. Autorzy ci rozumieją go szeroko, począwszy od najbliższego otoczenia (tj. rodziny i przyjaciół), poprzez społeczność lokalną, aż po szersze układy jakie stanowi państwo [por. Garvin, Seabury 1998, s. 31].

Wydaje się, iż w tych właśnie aspektach należy upatrywać istoty pracy socjalnej, także w kręgach wykraczających poza obszar kultury anglo-amerykańskiej, co jednoznacznie wynika z zamieszczonych w niniejszym rozdziale treści. Istniejące w tym względzie rozbieżności definicyjne dotyczą głównie znaczenia i rangi przydawanej odmiennym sposobom i metodom realizacji tak wyeksplikowanego celu. W przedstawionych powyżej koncepcjach akcenty rozkładają się począwszy od redukowania i rozwiązywania problemów, które relację tę zaburzają, poprzez zapobieganie istniejącym zagrożeniom, aż po wspomaganie i wzbogacanie istniejącego potencjału, czyli optymalizację relacji jednostka-środowisko.

3. Idea wzmacniania sił

Odwołując się do powyższych treści i uznając, iż ważnym wymiarem ,-pracy socjalnej jest poszukiwanie sposobów zaspokojenia różnorakich, potrzeb klientów, warto postawić pytanie o to, jak to robić? Jako jeden ze sposobów realizacji tego celu A. Olubiński wskazuje wzmacnianie ludzkiego potencjału i rozwój kompetencji klientów [por. Olubiński 2004, s. 25]. W innym miejscu dodaje, iż „przedmiotem pracy socjalnej są nieujawnione lub źle ukierunkowane siły społeczne środowiska, które stać się mogą czynnikami pozytywnej jego przebudowy” [ibid., s. 145]. W stwierdzeniach tych odnajdujemy odwołanie do przywołanej uprzednio idei sil społecznych. autorstwa H. Radlińskiej. Autorka pod pojęciem tym rozumiała „zespóLokre-yOŚlonych czynników i wartości funkcjonujących w środowisku, w postaci jednostkowych lub zbiorowych, jawnych lub ukrytych uzdolnień wyrażających się w pozytywnym działaniu [Radlińska 1935; 1961]. Także inni wybitni pedagodzy rozwijali i operowali tym pojęciem, np. A. Kamiński, I. Lepalczyk,

" czy B. Smolińska-Theiss [zob. m.in.: Kamiński 1979]. O wzmacnianiu zdolności mowa jest także w aktualnie obowiązującej Ustawie o pomocy spolecz-_nej (art. 6, pkt 12, Ustawa o pomocy społecznej).

W kontekście tych rozważań pojawiają się dwie zasadnicze kwestie, które wymagają krótkiego omówienia. Pierwszą stanowi idea wzmacniania, drugą sanie siły, które winny być przedmiotem owego działania.

Odnosząc się do idei wzmacniania, z tak rozumianą funkcją pracy socjalnej wiąże się, co prawda nie wprost wyeksplikowane, przeświadczenie o potencjalnych zdolnościach klientów do radzenia sobie z własną sytuacją i możliwościach podejmowania przez nich odpowiedzialnych wyborów. Kluczową więc sprawą pozostaje budowanie poczucia podmiotowości klientów oraz jch sprawczości. W literaturze przedmiotu zagadnienie to określa się także terminem empowerment. Stanisław Kawula opisując to pojęcie potwierdza jego zbieżność znaczeniową z ideą wzmacniania sil ludzkich, wskazując jednocześnie na różnice dotyczące genezy i miejsca ich powstania [Kawula 1999, s. 269].

W literaturze przedmiotu funkcjonuje także rozróżnienie dwóch wymiarów idei empowerment: wymiaru indywidualnego i strukturalnego [por. Szmagalski 2006, s. 414]. Jerzy Szmagalski powołując się na Askheima określa, iż(pjerwszy z nich polega na działaniach mających na celu zwiększę-nie kontroli klienta nad własnym życiem, m.in. poprzez zwiększenie poczu-cia własnej wartości, pozyskanie wiedzy i opanowanie określonych nowych umieietnoścL.itp. Drugi natomiast odnosi się do struktur społecznych, sku-piając się na likwidowaniu barier i trudności, które konserwują układ nierów-gości społecznej w odniesieniu do całych grup społecznych [ibid., s. 414].

.Ojempowerment pisze także, w nieco innym, bardziej utylitarnym aspekcie, I. K. Berg precyzując, że oznacza ono pewien rodzaj postawy opartej na humanistycznej wizji człowieka i szczegółowo opisuje funkcjonalne założe-Q.ta_wynikające. z tej idei:

*    Klient jest osobą kompetentną w określaniu tego, co jest dobre dla niego i jego rodziny,

•    Klient posiada wystarczające zdolności do rozwiązania swoich problemów, choć czasami nie jest tego w pełni świadomy,

•    Najważniejsza jest współpraca pomiędzy klientem a pracownikiem socjalnym,

*    Klient określa i negocjuje potencjalne cele do osiągnięcia za sprawą Współpracy z pracownikiem socjalnym,

'• Klient uczestniczy w decyzjach dotyczących jego i jego rodziny, np. w określaniu zakresu pomocy, terapii, itp.,

19