Obraz
7

Nietzschego występują zatem już w tym pierwszym szkicu, który zawiera w sobie zaczątek zamysłu Wzorów kultury. Nie towarzyszy im jednak cały późniejszy arsenał koncepcyjny używany w rozwiniętej formie książkowej, nic ma więc aluzji do teorii Spenglera, nie wymienia się Dilthcya ani Sterna. Materiał empiryczny dominuje w tej analizie nad konceptuali-zacją, co zdaje się przemawiać na rzecz istotnej roli empirycznych elementów w genezie Wzorów kultwy. Nietzscheańska koncepcja przeciwstawienia dwóch stylów w kulturze nasunęła się tutaj tylko jako dogodna forma syntetyzującej charakterystyki oderwanych zjawisk i porządkowania obserwacji.

Z drugiej jednak strony wcześniejsze zainteresowania psychologią postaci i ogólne humanistyczne nastawienie skierowały uwagę badaczki na poszukiwanie w wielości empirycznych danych uporządkowanej całości, na śledzenie stylu wynikającego z wzajemnego przyporządkowania form, ze stosunku proporcji. Nie bez znaczenia był przy tym także zdobyty w szkole Boasa trening w poszukiwaniu wzorów w materiale lingwistycznym, w twórczości artystycznej, w obrzędach i legendach.

Bcnedict nie chciała się jednak zadowolić wydobywaniem wzorów właściwych dla wybranych i ujętych w izolacji dziedzin kultury. Poszukiwała konfiguracji charakterystycznych dla złożonych całości kulturowych rozciągających się na wszystkie dziedziny życia badanych społeczności^{1 2}. W okresie pisania książki nazywała ją najchętniej pracą o konfiguracjach. Studiując materiały opisowe tyczące Kwakiutlów i Dobuańczyków, które miały stanowić podstawę charakterystyki kultur kontrastujących z apollińską kulturą Zuni, Bcnedict opracowywała jednocześnie teoretyczną koncepcję konfiguracji. U jej podstaw znalazły się pewne analogie psychologicznej natury, wynikające z dwóch częściowo współzależnych źródeł: z personalistycznej teorii W. Sterna oraz kontaktów z rozwijającym się właśnie w antropologii kulturalnej nurtem badań nad kulturą i osobowością. Wychodząc od zyskującego podówczas popularność twierdzenia, że podstawowa struktura osobowości stanowi odbicie kształtującej ją kultury, Bcnedict sformułowała tezę, iż kultura stanowi z kolei konfigurację porównywalną do osobowości w powiększonych rozmiarach - personality writ large.

Identyczność kultury porównywalną do integracji osobowości miał, zgodnie z jej koncepcją, określać naczelny cel lub zadanie, jakie stawia sobie każda kultura. Z charakteru tego celu (purpose, gool) wynika styl kultury, właściwy jej typ. Mimo krytyki Ideologicznych elementów funkcjonalizmu Bcnedict sformułowała zatem sama koncepcję zawierającą elementy teleologiczne. Działanie ludzkie ma oczywiście często charakter celowy, Bcnedict zakładała jednak ponadto, że zintegrowane kultury, podobnie jak style w sztuce, odznaczają się koncentracją wokół jednego celu stanowiącego rezultat wyboru i podporządkowaniem jednej zasadzie wynikłej z postawionego zadania. Zastrzegała przy tym, że takich jednolitych zasad poszukiwać można tylko w stosunkowo prostych kulturach tradycyjnych społeczności przedpiśmiennych i że także w obrębie tego typu można znaleźć kultury pozbawione jedności celu, a w konsekwencji pozbawione integracji.

Koncepcję konfiguracji kultury wyłożoną w szczególności w trzecim oraz siódmym rozdziale książki najlepiej rozważać nie w sposób teoretyczny, ale w świetle jej zastosowania w trzech monograficznych rozdziałach. Charakteryzując wybrane przez siebie społeczeństwa jako typy konfiguracji lub wzorów kulturow^fych, Bcnedict zastrzegała, że typów nie należy przy tym utożsamiać z kategoriami klasyfikacyjnymi. Typ apolliński i dionizyjski nic powinien być w żadnym razie pojmowany jako dychotomiczna alternatywa, w której obrębie może się znaleźć miejsce dla każdej, a przynajmniej każdej prostej kultury. Przeciwko takiej interpretacji przemawia zresztą trzeci obrany do przedstawienia przykład,

41

1

¹ A.L. Kroeber w swej późniejszej pracy Configuratiotis of Cultiae Growth (New York 1944) posługiwał się pojęciem konfiguracji w innym rozumieniu odnosząc je właśnie cło nagromadzenia w określonym czasie

2

przestrzeni wybitnych dzieł w poszczególnych dziedzinach kultury, np. w nauce, literaturze, sztukach plastycznych.