Obraz4

§ 90. Kategoria rodzaju. W języku prasłowiańskim były trzy rodzaje gramatyczne: rodzaj męski (skrót: r.m.),żeński (skrót: r.ż.) i nijaki (skrót: r.n.). Rodzaj gramatyczny polega na zdolności rzeczownika do przybierania określeń zaimkowych lub przymiotnikowych w odpowiednich formach, np.: r.m. ten nowy dom, r.ż. ta nowa chata, r.n. to nowe ubranie.

Rzeczownik

1. PODSTAWA ROZWOJOWA DEKLINACJI RZECZOWNIKOWEJ

§ 91. Dawne deklinacje tematyczne. Podstawę rozwojową dla odmiany rzeczowników w języku polskim stanowi deklinacja prasłowiańska. Została ona odziedziczona przez język wczesnoprasłowiański z języka praindoeuropejskiego, w którym podział na typy deklina-cyjne nie był oparty na znaczeniu rzeczownika, ani na jego rodzaju gramatycznym, lecz na odpowiednich przyrostkach, za których pomocą tworzono tematy rzeczowników od rdzeni.

Przyrostki te były następujące: -ó-, -a-, -u--i-, -n-, -nt, -s-, -r-, -u-. Rzeczowniki, których temat był utworzony za pomocą tego samego przyrostka (lub grupy przyrostków o wspólnych cechach) odmieniały się według określonego wzorca, czyli tworzyły jedną deklinację. W związku z tym wyróżniamy następujące deklinacje praindoeuropejskie:

1)    Deklinacja dawnych tematów na -ó-//-jó-,

2)    Deklinacja dawnych tematów na -a- //-ja-,

3)    Deklinacja dawnych tematów na-w-,

4)    Deklinacja dawnych tematów na-i-,

5)    Deklinacja dawnych tematów spółgłoskowych, tj. na-en-, -ent-, -es-, -er-.

Na gruncie prasłowiańskim w odziedziczonej z języka praindoeuropejskiego deklinacji doszło do wielu zmian. Przedstawimy je na przykładzie rzeczownika syn, cz. syn, słowac. syn, dłu ż.syn, głuż. syn, ros. syn, ukr. syn, brus. syn, bułg. sin, sch. sin, słoweń. sin ^ ps. *sym>; lit. sunus, stprus. souns, goc. sunus, stind. sunus- ^ pie. *sunus.

Temat tego rzeczownika był utworzony od praindoeuropejskiego rdzenia *sun- za pomocą przyrostka tematycznego -u- (wymiennego z dyftongiem -ou-, -eu-): sun-u-. Był to zatem dawny temat na -u-, do którego w trakcie odmiany dodawano odpowiednie końcówki.

Odmiana rzeczownika syn w języku praindoeuropejskim wyglądała następująco:

76