Obraz4

3)    Przeniesienie końcówki z jednego przypadka do innego w obrębie tego samego paradygmatu, np.:

A)    z D l.p. do B l.p. rzeczowników męskich żywotnych, np.: chłopa *xołp-'b ^ chłop-a, konia *koń-b ^ koni-a,

B)    z D l.mn. do B l.mn. rzeczowników męskich osobowych, np.: chłopów, panów,

C)    z B l.mn. do M l.mn. rzeczowników męskich nieosobowych, np.: psy, ptaki, płoty.

4)    Przeniesienie końcówki z wariantu twardotematowego do miękkotematowego tej samej deklinacji lub odwrotnie, np.: C l.p. *męź--u ^ męż-owi, jak: syn-owi, *gost-i ^ gości-owi; Ms l.p. *męź-i ^ męż-u jak: chłop-u, *gost-i ^ gości-u, *kamen-e ^ kamieni-u.

5)    Przeniesienie końcówki z deklinacji zaimkowo-przymiotnikowej do rzeczownikowej, np.: D l.p. r.ż. dobrej prace ^ dobrej prącej, C l.p. r.ż. dobrej pracy ^ dobrej prącej.

§ 134. Oboczności w tematach rzeczowników. W tematach rzeczowników w trakcie odmiany mają miejsce różnorodne oboczności. Mogą to być wymiany:

1)    samogłoskowe

a)    jakościowe, np.: sąsiad //sąsiedzie, wóz // wozu,

b)    ilościowe, np.: pies //psa, młotek //młotka,

2)    spółgłoskowe

a)    spółgłoski twardej do miękkiej, np.: kot//kocie,

b)    spółgłoski twardej do funkcjonalnie miękkiej, np.: ręka //ręce,

c)    spółgłoski twardej do funkcjonalnie twardej, np.: ptak //ptaki.

Oboczności te powstawały w różnych okresach i były spowodowane przez różne czynniki.

§ 135. Prasłowiańskie oboczności tematyczne. Do najstarszych oboczności, sięgających epoki prasłowiańskiej należą następujące:

1)    Wymiana spółgłoski twardej na miękką, np.: poi. brat-0// brać--e ^ ps. *brat-b // *brat’-e; poi. śan-o //śań-e ^ ps. *sen-o // *sen

-e; poi. bab-a // bab ’-e ^ ps. *bab-a // *bab ’-e.

Wymiana została spowodowana miękczącym wpływem samogłoski przedniej (por. § 24).

2)    Wymiana spółgłoski twartej na funkcjonalnie miękką, np.: poi. ręk-a //C-Ms l.p. ręce ^ ps. *ręk-a // *ręc-e; poi. nog-a //nodz-e ^ ps.*nog-a // *no3-e; poi. much-a //musz-e ^ ps,*mux-a // *mus-e.

Wymiana została spowodowana drugąpalatalizacjąk, g, ch przez e, (por. § 70, 72).

116