Obraz59

cowywania i rozwiązywania zagadnień praktycznych i teoretycznych, słuchania i wygłaszania pogadanek i referatów, wreszcie pewien stopień wprowadzenia w stosowanie metod badań naukowych, głównie w obrębie wybranej dziedziny wiedzy.

Jeśli te wszystkie elementy zostaną uwzględnione w programie wychowania umysłowego i w sposób właściwy przez szkołę zrealizowane, powstają w szkole odpowiednie warunki do urzeczywistnienia warunku drugiego. Realizuje się go zresztą od początku nauki. Ledwo nauczywszy się czytać, dziecko może sięgać po kolejne lektury, rozszerzając - przy dyskretnym kierowaniu bądź spontanicznie - krąg swych zainteresowań czytelniczych, które, odpowiednio kultywowane, mają szansę stać się przyzwyczajeniem na całe życie. Podobnie rzecz się ma z innymi technikami i z innymi przyzwyczajeniami. Ważne jest przy tym, aby stwarzać dzieciom i młodzieży — na lekcji oraz poza nią - stale wzrastający margines swobody i dbać o to, aby sam uczeń wypełniał go interesującą « treścią własnej aktywności, a jednocześnie tworzyć pewien margines udziału / w decyzjach dotyczących nauczania i uczenia się. Tym celom służy bogate p życie szkolne, pozalekcyjne i pozaszkolne, oparte na pracy jednostkowej, na i działalności grup uczniowskich, kół zainteresowań, ognisk artystycznych i orga-I nizacji młodzieżowych, umożliwiające wypełnienie swobodnych zajęć młodzie-l ży treścią kultury i pracy.

Wykształcenie ogólne a wykształcenie zawodowe

Analiza celów kszt Icenia miała na względzie ukazanie elementów poznania, działania praktycznego i czynników rozwoju oraz zwrócenie uwagi na ich rolę w kształtowaniu osobowości uczniów. Zwracała też uwagę na wzajemne związki i zależności między poznaniem, działaniem i rozwojem oraz ich poszczególnymi składnikami. Razem wzięte, tworzą te trzy czynniki system celów, ważny zarówno dla autorów programu nauczania, jak i dla nauczycieli, a jednocześnie mający zapobiegać niebezpiecznej jednostronności, która wynika z przeceniania jednego z czynników, a pomijania lub niepełnego respektowania pozostałych. -

Ten system celów ma również swoje znaczenie dla kształcenia zawodowego,, o tyle mianowicie, o ile szkoła zawodowa podejmuje - w większym lub mniejszym zakresie - zadania ogólnokształcące. Spór w sprawie przezwyciężenia antynomii kształcenia ogólnego i zawodowego toczy się od wielu lat i do dziś nic stracił swej aktualności³. Jego swoistą konsekwencją jest fakt, że we współczesnych reformach szkolnictwa zawodowego coraz wyraźniej uwzględnia się potrzebę zharmonizowania wykształcenia ogólnego z zawodowym. Najdosadniej wyraził tę myśl socjolog francuski Georges Friedmann:

3 Najbardziej znana próbę lego przezwyciężenia była reprezentowana przez pedagogów kultury: G. Kcrschen-Ktcinera. S. llcssćna i B. Nawruczyóskicgo koncepcja swoistego wykształcenia ogólnego. Zakładała ona moźJiwotó współistnienia wielu równoważnych postaci wykształcenia ogólnego, przy czym każda z nich mogła mieć inny „środek ciężkości" w postaci jakiejś wybranej przez ucznia dziedziny kultury. Tego typu wykształcenie mogły zapewniać zarówno szkoły ogólnokształcące, jak i zawodowe. Zob. m. in. W. Okort Podstawy wyksjJaUeniu oyólntRn. Warszawa 1976. WSiP, rozdziały: I i X.

„Wbrew rozpowszechnionej opinii, rola inteligencji przy wykonywaniu pracy ręcznej wymagającej kwalifikacji jest ważniejsza niż rola czynności polegająca na dokładności, szybkości Ud." (1960, s. 199). Toteż programy współczesnych szkół zawodowych nasycone są przedmiotami, które dając młodzieży kulturę humanistyczną i zapewniając ogólny rozwój, stanowią jednocześnie fundament wykształcenia zawodowego.

Mimo wszystko w tych charakterystykach celów kształcenia zawodowego, jakie przedstawia literatura światowa, uderza ich oderwanie od celów kształcenia ogólnego. Może to oznaczać zlekceważenie samego wpływu edukacji zawodowej na ogólny rozwój osobowości wychowanków szkół zawodowych. Te ogólne cechy w mniemaniu niektórych autorów rozwija się w szkołach zawodowych tylko przez nauczanie przedmiotów ogólnokształcących !4 podczagdyrzedmioty zawodowe mają tylko uczyć zawodu, niczego więcej nic dając. Na szczęście ten punkt widzenia spotyka się z ostrą krytyką. Kiedyś jej rzecznikiem był Władysław Radwan (1947), a w ostatnich latach walorów ogólnokształcących samego kształcenia zawodowego zdecydowanie bronią: Stanisław Szajek (1970), Ignacy Szaniawski (1962) oraz Tadeusz Nowacki, najmocniej zabierający głos w obronie jakości tego kształcenia (1971).

TABELA 2

Związek celów kształcenia ogólnego i zawodowego

Cele kształcenia ogólnego

cele rzeczowe

Ce)c kształcenia zawodowego_J

I opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, opanowanie wiedzy zawodowej z tych

społeczeństwie, technice i sztuce

2    ogólne przygotowanie do działalności

praktycznej - udział w przekształcaniu przyrody, życia społecznego, w zajęciach artystycznych i technicznych

dziedzin, które są wspólne dla zawodów objętych danym kierunkiem kształcenia zawodowego

i form działania, typowych dla danego zawodu i dla zawodów pokrewnych

3 kształtowanie humanistycznego stosunku    kształtowanie postaw oby watclskich i

do ogólnoludzkich wartości oraz związanych z nimi postaw i przekonań światopoglądowych

przekonań naukowych - zc szczególnym uwzględnieniem dziedziny życia związanej z przyszłym zawodem

ccic podmiotowe

ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych - zc

rozwinięcie specjalnych uzdolnień, ważnych dla wykonywania danego zawodu

szczególnym uwzględnieniem myślenia

oraz uzdolnień twórczych *

2 rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji I rozwinięcie potrzeb, motywów i minie-i zainteresowań poznawczych.    I resowań związanych z danym zawodem

społecznych, estetycznych i technicznych I w celu osiągnięcia identyfikacji

I zawodowej

3 I wdrożenie do samokształcenia i pracy nad I sobą prze z całe życie

wdrożenie do ciągłego doskonalenia kwa-

lifikacji zawodowych poprzez samokształcenie

4 Przedmioty ogólnokształcące zajmują w polskich Średnich szkołach technlczaych około połowy czasu ucznia a w zasadniczych szkołach zawodowych około jednej tnoctpj Rcnztc cnni w jednych i drugich szkołach przeznacza się na przedmioty zawodowe i na praktyczna naukę zawodu

77