Obraz91

Konwencjonalne formy sprawdzania

Sprawdzanie osiągnięć szkolnych w połączeniu z ich oceną to nieodłączny element procesu kształcenia, współ wy stępujący we wszystkich stadiach tego procesu bądź pojawiający się sporadycznie, głównie po opracowaniu jakiegoś działu programowego czy po zakończeniu jakiegoś cyklu~nauKi szkol-nej. W pierwszym przypadku mamy do.czynienia z tzw. kontrolą bieżącą, bądź ze sprawdzaniem kształtujący m, w drugim - z kontTorą kótTco-w ą, bądź zesprawdzaniem sumującym. Sprawdzanie kształtujące przenika cały proces kształcenia, ma ono sprzyjać stałemu doskonaleniu pracy nauczycieli i uczniów. Sprawdzanie sumujące niejako zamyka proces kształcenia przez to, że obejmuje uprzednio opracowany dział programu.

Sprawdzanie bieżące, sporadyczne i końcowe należy do uświęconych tradycją, konwencjonalnych form „kontroli”. Najpospolitsze z nich - sprawdzanie bieżące - opiera się na stałym obserwowaniu przez nauczyciela pracycałej „klasy” i poszczególnych uczniów, przy czym jego często spotykanym brakiem jest koncentrowanie uwagi na jednostkach nie nadążających w pracy za innymi. Uczniom „średnim” i „dobrym” nauczyciele poświęcają zazwyczaj mniej uwagi, gdyż nie zakłócają im „realizacji programu nauczania”.

Sprawd zanie sporadyczne i koń co we. zwane często łącznie kon-trolą okresową (Janiszowska. Kuligowska, 1965), występuje na ogół w po-wiązaniu ze sprawdzaniem bieżącym, wpraktyce jednak niekiedy całkowicie ie zastępuję. Pierwsze z nich pojawia się zwykle przy zakończeniu jakiegoś działu fizyki czy biologii, okresu w historii czy w historii literatury, ma zaś na celu przekonanie się jak dział ten czy okres młodzież opanowała oraz jakie braki wystąpiły w tym opanowaniu. Sprawdzanie końcowe, stosowane zwykle przed promowaniem do następnej klasy lub przed ukończeniem jakiegoś kursu czy jakiejś szkoły, służy zbadaniu stanu osiągnięć szkolnychuczniÓVv z jednego lub z kilku przedmiotów. Jego celem jest. przekonanie się, czy uczeń da sobie rade na następnym szczeblu nauki.

Konwencjonalne formy .sprawdzania opierają się, na bardzo prostych sposobach: rozmowie i pracach pisemnych, rzadziej na posługiwaniu się książką, a jeszcze rzadzief napTac ach praktycznych. Sporo miejsca w tym typie sprawdzania i wiążącej się z nim ocenie zajmuje obserwacja młodzieży oraz intuicja nauczyciela. A oto krótka charakterystyka tych sposobów.

a) Ustne sprawdzanie wiadomości bądź umiejętności uczniów opiergsię na rozmowie. Nie jest to rozmowa w znaczeniu wzajemnej wymiany myśli między nauczycielem i uczniem na temat opracowanego materiału. Nauczyciel formułuje tu pytania i polecenia, uczeń zaś daje odpowiedzi najczęściej takie, jeśli potrafi, jakich oczekuje nauczyciel, bo od tego zależy ocena za odpowiedź Dość często na egzaminie sprawdzanie odbywa się zapośrednictwem wylosowanych przez ucznia (studenta) kartek, na których znajduje się jedno Tub wTęCt.l pytań przygotowanych przez egzaminatora.

b) Prace j>isemne,.sprawdzające wiadomolęjj sprawności uczniów, to przede wszystkim prace domowe, a obok nich rzadziej stosowanejr ą c e

klasowe. Prace domowe stosuje się przede wszystkim w nauczaniu języka I Ojczystego, języka obcego i matematyki. Rzadziej zadają je nauczyciele historii, 1 geografii, biologii, chemii czy fizyki, ale w tych przedmiotach uzyskują one I bardzo urozmaiconą postać (rysunki, wykresy, schematy, diagramy, mapy). I Pisemne prace klasowe w nieco większym stopniu niż prace domowe są I sprawdzianem stopnia samodzielności dzieci i młodzieży. Warunkiem jest I wszakże umiejętne, zapobieganie korzystaniu, z cudzej pomocy. Zjawisko to I wpływa na zmniejszenie stopnia obiektywności ocen za prace klasowe, pomijając jego moralne konsekwencje.

c) Posługiwanie się książką jako sposób sprawdzania wiadomości i sprawności uczniów najczęściej pojawia się w nauczaniu języka ojczystego i iezyków obcych? Tak więc sprawdza się umiejętność czytania, streszczania utworu, układania planu, wynajdywania różnych form gramatycznych czy semantycznych, tłumaczenia z języka ojczystego na polski i odwrotnie.

dj Wykonywanie prac _prjjctycznych_to jw^ośęiowy, lecz zbyt rzadko praktykowany sposób sprawdzania osiągnięć szkolnych.

Tymczasem ze wszystkich konwencjonalnych sposobów ten jest najbardziej nowoczesny i najbardziej ..życiowy”. Pozwala namacalnie przekonać się jak uczeń opanował wiadomości i umiejętności, np. z matematyki, fizyki, biologii czy techniki, i jaki potrafi z nich robić użytek wtedy, gdy ma wykonać jakieś zadanie praktyczne. Wprowadzenie przeze mnie tego sposobu do ogólnopolskich badań wyników nauczania w 1951 roku wykazało, żc na ogólną liczbę 141 szkół aż w 29 z braku wyposażenia nie zorganizowano tego sposobu w klasie VII z zakresu fizyki. W szkołach pozostałych 29% uczniów nie umiało zestawić obwodu złożonego z bateryjki i 3 żarówcczck połączonych równolegle. 36% nie umiało posługiwać się amperomierzem i woltomierzem. 24% nie potrafiło zbudować prostego obwodu, składającego się z szeregowo połączonych: źródła prądu, wanny galwanicznej i amperomierza.

e) Obserwacja uczniów w toku ich pracy dostarcza dodatkowych m danych o ich umiejętności zorganizowania sobie stanowiska pracy, ich sposobie zabierania się do pracy, ich pracowitości i samodzielności. Obserwację laką prawdziwy nauczyciel prowadzi stale, mając na uwadze różnice indywidualne między uczniami, związane z ich wiekiem, płcią, temperamentem, stopniem zainteresowania nauka ilslosunkicm do osiągnięć w łasnych.

Wszystkie te konwencjonalne sposoby mają pewne zalety, zwłaszcza widoczne przy ich racjonalnym stosowaniu, nie są jednak wolne od wad. Nąi^w»C-kszym brakiem jest duża dpza^sjubiekiywjzmy-J^ i n t u i cj i w sprawdzaniu i ocenie osiągnięć. Wyrazem subiektywizmu jest nastawienie na to. że uczeń. który raz zdobędzie sie na dobra odpowiedź ustną lub napisze,dobrą.praeę^ odtąd jest uważany za dobrego, a ten, któremu .sięjto raź nie uda -ją słabego. Takie nastawienie jest nie tylko nieobiektywne, gdyż akurat w danym przypadku słabszy uczeń mógł się dobrze przygotować, może ono okazać się również pedagogicznie szkodliwe, gdyż pod wpływem tego nastawienia uczeń uważany za słabszego może naprawdę stać się słabym uczniem.

Inny brak polega na ograniczeniu możliwości dokonywania pomiaru osiągnięć szkolnych, co utrudnia porównywanie uczniów i klaseżł nawet szkół, zwłaszcza wtedy, gdy wieleTnich obejmuje się badaniami efektów pracy!

341