Obraz03

uważał Konopnicki brak opieki nad dzieckiem, wśród przyczyn intelektualnych wyodrębnił natomiast przyczyny tkwiące w ogólnym braku zdolności i w specjalnych brakach intelektualnych. Do przyczyn dydaktyczno-progra-mowych zaliczył niewłaściwe kiyteria oceny osiągnięć uczniów oraz braki w doborze treści programowych⁸.

W innej swej pracy Powodzenia i niepowodzenia szkolne (1966) J. Konopnicki te kategorie określił jako przyczyny intelektualne, emocjonalne i szkolne.

Przyczyny intelektualne, a zwłaszcza niski poziom umysłowy dzieci, uznał za decydujące uwarunkowanie niepowodzenia w nauce szkolnej tylko w niewielkiej liczbie przypadków (do 14%). Akcentował wszakże konieczność orzekania o tym rozwoju nie tylko na podstawie zdolności werbalnych, na które szkoła kładzie zbyt jednostronny nacisk, lecz także zdolności niewerbalnych.

Przyczyny emocjonalne to, zdaniem J. Konopnickiego, wszelkie formy społecznego upośledzenia dziecka, utrudniające mu lub wręcz uniemożliwiające osiągnięcie powodzenia w nauce. Upośledzenie to jest zwykle wytworem warunków domowych, opartych bądź na braku wpływu wychowawczego domu, bądź na złym wpływie domu czy rówieśników; rzadziej jego źródłem są warunki szkolne. Obowiązkiem społeczeństwa jest wyzwolenie dziecka z warunków szkodliwych.

Przyczyny szkolne dzielił J. Konopnicki na organizacyjne i dydaktyczne. Pierwsze wiązał z samą organizacją szkoły i jej programami, przede wszystkim z brakiem elastyczności w organizacji roku szkolnego i w programie kształcenia, z lekceważeniem różnic indywidualnych między uczniami. Przyczyny dydaktyczne uważał za zależne od samego nauczyciela, wypływające głównie z wadliwej oceny pracy uczniów. Przyczyny te to braki w wiadomościach i umiejętnościach z przedmiotów podstawowych, przede wszystkim z języka polskiego i matematyki. Braki te z kolei uniemożliwiają dziecku osiągnięcie powodzenia w innych przedmiotach^.

Wielostronną analizę dydaktycznych przyczyn niepowodzeń szkolnych przeprowadził Cz. Kupisiewicz. W pracy Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny oraz niektóre środki zaradcze (1964), opartej na wynikach eksperymentu naturalnego w 5 szkołach ogólnokształcących i zawodowych, zwrócił on uwagę na trzy główne przyczyny niepowodzeń dydaktycznych:

1)    popełnianie przez nauczycieli w czasie lekcji błędy metodyczne, polegające na słabej znajomości procesów nauczania i uczenia się,

2)    niedostateczna znajomość uczniów przez nauczycieli,

3)    brak ze strony szkoły opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.

Każdej z tych przyczyn przeciwstawiono w toku eksperymentu cały system

zabiegów. I tak z przyczyną pierwszą powiązano szeroką działalność profilaktyczną. mającą zapewnić efektywność pracy szkolnej, a tym samym

8    J. Konopnicki Niepowodzenie w mince szkolnej - przyczyny i środki zaradcze... Kwartalnik Pedagogiczny”

195, nr 3.

9    Zagadnienia te rozwijał j. Konopnicki w rozdziałach VII i VIII swej książki Powadzenia i

szkolne. Warszawa 1966. PZWS.

uchronić szkołę przed niepowodzeniami. Jednym z ważnych czynników wzbogacających dotychczasowe metody i formy pracy stało się nauczanie problemowe wraz z pracą grupową uczniów.

Przyczynie drugiej odpowiadała działalność diagnostyczna, a więc rozmowy z nauczycielami, rodzicami i uczniami, obserwacja i badania testowe oraz inne formy, m.in. włączające do tej działalności samą młodzież szkolna, np. organizowanie co dwa tygodnie zebrań klasowych. Celem tej działalności było poznanie uczniów w szkole i poza szkołą, ich warunków pracy, pilności, zainteresowań, uzdolnień, charakteru, postępów w nauce. Stwierdzone za pomocą testów diagnostycznych braki w wiadomościach były następnie usuwane, w przypadku większych trudności uczniów kierowano przejściowo do grup wyrównawczych.

Przyczyny trzeciego rodzaju miała likwidować działalność terapeutyczna. Obejmowała ona cały system zabiegów umożliwiających wykrywanie w porę zaległości w nauce, podejmowanie właściwych środków zmierzających do usuwania luk w wiadomościach uczniów, podnoszenie ich wiary we własne siły, jak również organizowanie pomocy pozalekcyjnej dla uczniów opóźnionych w nauce.

W zrealizowanym przez Cz. Kupisiewicza eksperymencie wprowadzono trzy kategorie kł*> eksperymentalnych (E) i klasy kontrolne (K). Jedne z klas eksperymentalnych (Ej V tym się różniły od kontrolnych, że zastosowano w nich profilaktykę pedagogiczną, w drugich (£j) - obok profilaktyki zastosowano diagnostykę, w trzecich zaś (E\) - profilaktykę, diagnostykę i terapię. Dodać należy, że na początku eksperymentu klasy Ej i klasy kontrolne były stosunkowo ..mocniejsze'. klasy zaś £3 — najsłabsze.

Pod koniec eksperymentu, tj. w końcu roku szkolnego 1962/63. sytuacja w klasach óoGf radykalnie się zmieniła, co znalazło wyraźne odbicie w odsetku uczniów drugorocznych. OtćJ w chwili rozpoczynania eksperymentu było w Szkole Podstawowej tt 121 w Warszawie Ht- 16A uczniów drugorocznych, podczas gdy w czerwca 1963 roku wskaźniki drugorocznodci wyaouły w klasach £3 — 2.4%; Eł - 4.1%; E\ - 5% oraz w klasach K - 10,4%. Jeśli do tego dodać. tc osiągnięto wyraźnie lepsze wyniki nauczania u wszystkich uczniów z klas eksperymentalnych --przy zachowaniu tych samych sprawdzianów- i norm ocen 00 w    kontrolnych - tttóżno

stwierdzić, iż eksperyment w Szkole Podstawowej nr 121 i równoległe w¹ czterech innych szkoh&h zdecydowanie podważył przekonanie nauczycieli, tt drugoroczność i to edkka ujndn jnt zjawiskiem nieuchronnym w każdej szkole. Jednocześnie wykazał, jaki iptoi łJbdrgd* i httdfcdw trzeba zastosować, aby nicpowodzenin uczniów- w nauce szkolnej ograniczyć do minimum.

Można pr/.y puszczać, że w opisanych badaniach istniała szansa całkowitego zlikwidowania drugoroczności. Stałoby się to. być może. wtedy, gdy szkoły uwzględniałyby w swej działalności również likwidację warunkujących powodzenie szkolne przyczyn natury społecznej. Taki syntetyczny punkt widzenia, reprezentowany przez współczesnych badaczy tych zagadnień, daje pełniejszy i bliższy prawdy obraz przyczyn niepowodzeń szkolnych¹⁰. stanowisko zajmował i zajmuje również autor tego podręcznika. Znalazło ono wyraz w wydanej przed w ieloma laty pracy o rezultatach badań wy tuków nauczania w 1951 roku**. Wyniki te. stosunkowo korzystne w klasach puczątko-

10 Spośród tadaccy polskich H pm-c*v»y u* v?o?cfóhiy    fcOml—kJh-SWfc. pwfassas*

jej prace    »•    u «óifcŁ,^, adrif.i U>4#okj*:* łWk.

*1 Por. W Okoń l«<t> M-ynito ——i~n,u m .iWa >    A W    t«M. Wk » ^ 1'

365