Obraz (120)

Bachelardowska określiła moją lekturę powieści poetyckiej, uwydatniającą te cechy, które sygnalizuje drugi człon jej nazwy gatunkowej: „poetycka”. W trochę innym kierunku szedł Marian Maciejewski w książce Narodziny powieści poetyckiej w Polsce, Wrocław—Warszawa—Kraków 1970, gdzie kładł akcenty na pierwszy jej człon: „powieść”.

³    Por. Z. Krasiński, Listy do Delfiny Potockiej, t. I, oprać, i wstępem poprzedził Z. Sudolski, Warszawa 1975.

⁴    Z ostatnich prac na ten temat zob. K. Krzemień-Ojak, Maurycy Mochnacki.

⁵    M. Mochnacki, Pisma po raz pierwszy edycją książkową objęte, oprać. A. Śliwiński, Lwów 1910, s. 220-221. Podkr. moje - H.K. O Schubercie zob. B. Andrzejewski, Gotthilfa Heinricha von Schuberta symbolika i interpretacja snów, [w:] tegoż, Przyroda i język. Filozofia wczesnego romantyzmu w Niemczech, Warszawa-Poznań 1989; w tym kontekście zob. także wczesną pracę Schellinga: F. W. J. von Schelling, Świato-wieki. Ułamek z roku 1815, przekład, wstęp i komentarz W. Rymkiewicz, Warszawa 2007.

⁶    Interpretację Mochnackiego obejmującą wymienione utwory, a ujawniającą ich „nocną stronę”, analizuje Krzemień-Ojak, Maurycy Mochnacki. O romantycznej melancholii - zob. M. Bieńczyk, Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty, Warszawa 2000; tegoż, Oczy Diire-ra. O melancholii romantycznej, Warszawa 2002. Zob. także: W. Bałus, Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki, Kraków 1995.

⁷    Por. analizę Goszczyńskiego wizji koliszczyzny w rozdziale „Inferno rewolucji” z rozprawy M. Janion Romantyczna wizja rewolucji, w pracy zbiorowej: Problemy polskiego romantyzmu, seria 1, pod red. M, Żmigrodzkiej i Z. Lewinówny, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, s. 159--162. Zob. rozprawę: M. Kwapiszewski, Późny romantyzm i Ukraina. Z dziejów motywu i życia literackiego, Warszawa 2006, tu szczególnie: „Kozak romantyczny” (s. 7-34) i „Portret pisarza kresowego. O Zenonie Fiszu” (s. 100-126).

¹    Podzielam opinię Mariana Maciejewskiego wyrażoną w jego studium Śmierci „czarne w piersiach blizny”. OMarii” Malczewskiego („Pamiętnik Literacki” 1980, z. 3, s. 86): „Zgodzić się trzeba z interpretacjami romantyków i tymi badaczami z nowszych, którzy traktują Marię jako poemat filozofiiczno-moralny, jakby przymykając oczy na jej kształt powieściowy”.

²    Interesujące uwagi o narracji i kompozycji Marii jako romantycznej powieści byronicznej zawiera Wstęp R. Przybylskiego do wydania Marii (Warszawa 1976). O miejscu Marii w polskim romantyzmie przedlisto-padowym pisze Bogusław Dopart: Romantyzm polski. Pluralizm prądów i synkretyzm dzieła, Kraków 1999. O wpływie Marii na romantyków polskich: J. Ławski, Linia „Marii” w poezji polskiej, [w:] tegoż, Bo na tym świecie Śmierć. Studia o czarnym romantyzmie, Gdańsk 2009.

³    Termin pochodzi z Gastona Bachelarda: Chwila poetycka i chwila metafizyczna, przeł. H. Chudak, „Poezja” 1977, nr 1.

⁴    Tamże. Bachelard twierdzi, że jeżeli poezja podąża za czasem życia, „jest mniej niż życiem” (s. 14).

⁵    Tamże. Bachelard mówi o chwilach unieruchamiających czas (s. 17).

⁶    A. Malczewski, Maria. Powieść ukraińska, wprowadzenie napisali H. Krukowska i J. Ławski, wyd. II poprawione, Białystok 2002, s. 186. Wszystkie cytaty w rozdziale pochodzą z tego wydania; przy każdym cytacie w tekście głównym podaję numer Pieśni, numer fragmentu poematu i numer wersu. Wszystkie podkreślenia moje - H. K. - Z najnowszych prac o Marii należy przede wszystkim wskazać tom; Antoniemu Malczewskiemu w i/o rocznicę pierwszej edycji „Marii”. Materiały sesji naukowej Białystok 5-7 V1995, pod red. H. Krukowskiej, Białystok 1997.

⁷    Z. Krasiński, Nie-Boska komedia, oprać. J. Kleiner, wyd. 5, Wrocław--Kraków 1959, BN 1 24, s„ 36, 38, 51, 124, 125. Podkr. moje - H.K.

⁸    O romantycznej antynomii między okiem duszy a wzrokiem cielesnym zob. M. Janion, Romantyzm polski wśród romantyzmów europejskich, [w:] tejże, Gorączka romantyczna, Warszawa 1975, oraz R. Przybylski, Oświeceniowy rozum i romantyczna przepaść, [w:] Problemy polskiego romantyzmu, seria 3, praca zbiorowa pod. red. M. Żmigrodzkiej, Wroc-