Obraz (61) 2

120 NIESAMOWITA SŁOWIAŃSZCZYZNA

⁴⁸    R. Berwiński Powieści wielkopolskie, s. 192.

⁴⁹    A. Mickiewicz, Dzieła, t. VIII, Warszawa 1997, s. 170.

⁵⁰    J. Klinger, Nurt słowiański..., s. 366.

⁵¹    L. Moszyński, Między patriarchatem w Konstantynopolu a arcybiskupstwem w Salzburgu, w: Cyryl i Metody. Apostołowie i nauczyciele Słowian. Studia i dokumenty, część I: Studia, Lublin 1991, s. 38.

⁵²    Z. Dobrzyński, Obrządek słowiański..., s. 276.

⁵³    J. Umiński, Obrządek słowiański..., s. 41 i 43.

⁵⁴    B. Kiirbis, Krąg czesko-morawski a pierwsza chrystianizacja Polski, w: Cyryl i Metody..., s. 158 (podkr. moje — M.J.).

⁵⁵    Z. Dobrzyński, Obrządek słowiański..., s. 315. Ph.E. Steele nawrócenie Mieszka I na chrześcijaństwo przedstawia jako wybór religijny, a nie jako wynik politycznych doraźnych kalkulacji i kombinacji międzynarodowych. W konsekwencji autor zdecydowanie polemizuje z tezami, że na decyzji Mieszka I mogły zaważyć zagrożenia ze strony niemieckiej. Cytuje sąd ks. Anzelma Weissa z 1992 roku: „Po wieloletniej dyskusji nad początkami chrześcijaństwa i organizacji kościelnej na polskich ziemiach pewne ustalenia są powszechnie akceptowane. Należą do nich między innymi: dobrowolność przyjęcia chrztu przez Mieszka I i jego poddanych, związki tego władcy z Rzymem oraz niezależność początków polskiej organizacji kościelnej od metropolii niemieckiej” {Nawrócenie i chrzest..., s. 53-54).

⁵⁶    Wedle Galla Anonima, Kazimierz Odnowiciel po rozprawieniu się z Masławem tak zachęcał do bitwy z Pomorzanami: „Pogromiwszy fałszywe chrzęścijany, / Już bez trwogi uderzcie na pogany!” [Kronika polska, s. 50-51).

⁵⁷    Por. F. Kmietowicz, Kiedy Kraków..., s. 77, 73, 82 i 102. Janusz Bieniak (Państwo Miecława. Studium analityczne, Warszawa 1963), obalając Lełewelowską koncepcję buntu ludo-wo-pogańskiego, utrzymuje, że Masław stworzył państwo piastowskie o religii łacińsko-chrześcijańskiej.

⁵⁸    Anonim tzw. Gall, Kronika polska, s. 49.

⁵⁹    J. Lelewel, Polska wieków średnich..., s. 271.

⁶⁰    Tamże, s. 265, 298 i 265.

⁸¹ T. Morawski, Dzieje narodu polskiego w krótkości zebrane. Piastowie. Wydanie drugie, Poznań 1875, s. 64 i 66-67.

⁶²    J.I. Kraszewski, Masław. Powieść z XI wieku, Warszawa 1976, s. 159. Dalej cyfry w nawiasach będą odsyłały do stron tego wydania.

⁶³    M. Rudaś-Grodzka, Słowiańszczyzna., s. 224.

⁶⁴    W. Danek, Sprawy słowiańskie w życiu i twórczości Kraszewskiego, „Pamiętnik Literacki” 1963, z. 2, s. 369-371. J. Bachórz w Przedmowie do Starej baśni zauważa, że od lat sześćdziesiątych „z Drezna [gdzie zamieszkał], położonego niedaleko od Budziszyna, Kraszewski z niepokojem obserwował malejące szanse przetrwania ocalałych wysp łużyckich wśród napierającego morza niemieckiego, które pochłonęło już liczne ludy słowiańskie nad Łabą i Odrą. Z trwogą też po 1870 roku myślał o śmiertelnym niebezpieczeństwie zmasowanego naporu germanizatorskiego na ziemie polskie. Naporu wzmagającego się po zjednoczeniu Niemiec pod protektoratem pruskiego mocarstwa politycznego i militarnego” (J.I. Kraszewski, Stara baśń, Warszawa 2003, s. XV).

⁶⁵    Por. M. Janion, Szalona, w: Zdziwienia Kraszewskim. Pod red. M. Zielińskiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1990. Przedruk w: M. Janion, Kobiety i duch inności, Warszawa 1996, wznów. 2006.

⁶⁶    A. Buko sugeruje, że „rzeczywista chrystianizacja kraju ruszyła dopiero wraz z ustanowieniem siedzib administracyjnych kościoła podczas zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r., mimo formalnej przynależności Polski do świata chrześcijańskiego już od 966 r. Nie ulega też wątpliwości, że nowa religia rozwinęła się i utrwaliła dopiero między XI a połową XIII w., zatem w okresie powstawania kościołów parafialnych” [Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej..., s. 104).

⁶⁷    Warto tu przypomnieć paradoksalną wypowiedź Mahatmy Gandhiego, przytoczoną jako emblematyczna inskrypcja przez Eugena Drewermanna: „Jedynym w swoim rodzaju komentarzem na temat Zachodu jest fakt, że chociaż wyznaje on chrześcijaństwo, to nie ma tam ani chrześcijaństwa, ani Chrystusa — gdyby było inaczej, nie byłoby tam wojen” [Chrześcijaństwo i przemoc. Przeł. T. Zatorski, Kraków 1996, s. 21).