Obraz (52)

102 NIESAMOWITA SŁOWIAŃSZCZYZNA

przyszło, „zgodnie, ale dwutorowo”. Ksiądz Umiński podkreśla, że jeżeli porządek metodiański „trafiał na terytoriach słowiańskich na jakiekolwiek radykalniejsze sprzeciwy, to tylko ze strony duchownych przybywających z Niemiec i ze strony zazdrosnej o swe wpływy hierarchii niemieckiej”⁴⁵. Wytworzyła się niemiecko-ła-cińska opozycja kościelna przeciwko językowi słowiańskiemu w liturgii.

„Skąd złe przyszło do Polski?”

Na konflikt niemiecko-słowiański i na niemiecki aspekt latynizacji Słowiańszczyzny zwraca uwagę wielu badaczy. Ten wątek wydobywał też niegdyś Joachim Lelewel. Opisując wygnanie Rychezy — królowej Niemki i oddalenie Kazimierza (przyszłego Odnowiciela), Lelewel uważał, że usunięto w ten sposób „główny kierunek chrześcijańskołacińskiego (niemieckiego) porządku” i zdjęto pęta z „obrażonych żywiołów starodawnych”. Sprawcy tych wydarzeń, „pomni na starodawną cześć narodową”, odpadając „od wiary katolickiej”, liczyli na odżycie dawnego obyczaju⁴⁶. Wacław Aleksander Maciejowski pisał, że „polityka Niemców sięgała daleko: widziełi oni w chrześcijaństwie łacińskiego obrządku środek ujarzmienia, a przynajmniej wynarodowienia Słowian. Z tego powodu, gdzie dojść nie mogli sami, tam sa-mychże monarchów słowiańskich używali za sprężynę do swoich intryg, mających na celu już nie tylko zniszczenie pogaństwa, ale głównie także uchylenie słowiańskiego obrządku”⁴⁷. Łączył więc wyraźnie wytępienie obrządku słowiańskiego z germanizacją.

Ryszard Berwiński w Bogunce na Gople pytał: „Skąd złe przyszło do Polski?...” i odpowiadał: od cywilizacji zachodniej Europy, która „rodzime plemienne siły i związki wykrzywiała i mitrężyła”. Słowiańska wolność i rodzimość upadały pod podwójnym ciosem. Liturgia łacińska niszczyła rodzimą literaturę (Berwiński stworzył pojęcie wypartej ludowej „literatury słowiańsko-pol-skiej”⁴⁸), a feudalizm germański podkopywał i destru-ował dawne społeczne instytucje słowiańskie. W tym samym czasie Mickiewicz w wykładach o literaturze słowiańskiej mówił: „Słowianie utożsamili chrześcijaństwo z niemczyzną i niewolą”⁴⁹.

Ujawnienie niemieckiego pierwiastka chrześcijaństwa przewija się przez wiele prac dwudziestowiecznych. Udana misja Cyryla i Metodego w IX wieku — pisze Klinger — wzbudziła „nienawiść wśród misjonarzy niemieckich”⁵⁰. Leszek Moszyński twierdzi, że arcybiskup-stwo salzburskie uważało, iż przysługuje mu bezwzględne prawo pierwszeństwa, i traktowało (działających na terenie Moraw) Nauczycieli Słowian (Cyryla i Metodego) „jako niebezpiecznych dywersantów”⁵¹. „Ruchy ludowe w latach trzydziestych XI wieku — sądzi o dalszych dziejach obrządku słowiańskiego Zbigniew Dobrzyński — nie były reakcją pogańską, ale reakcją chrześcijańską, reakcją wyznawców obrządku słowiańskiego przeciwko obrządkowi łacińskiemu i przychodzącym wraz z tym obrządkiem do Polski Niemcom”⁵².

Ksiądz Umiński podkreśla, że gdy Kazimierz Odnowiciel wrócił do kraju i „rozpoczął dzieło odnawiania Państwa i przywracania w nim Kościoła” (po „reakcji pogańskiej” i zawierusze rewolucyjnej po śmierci Mieszka II), „to przywiódł z sobą rycerstwo zachodnie i kler już wyłącznie tylko łaciński”. Nastąpił zanik „pierwotnej dwutorowości chrześcijaństwa polskiego” oraz pozostanie nasze „od czasów Kazimierza Odnowiciela już tylko przy jednym dochowanym do dzisiaj obrządku”⁵³. Podobnie Brygida Kurbis stwierdza, że „wpływ niemieckich, zwłaszcza kolońskich kół kościelnych za Mieszka II i Rychezy oraz Kazimierza Odnowiciela (zm. 1058) też